ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ

 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ́ ΤΑΞΗΣ 2013

Κείμενο

Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί – όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.

Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει. Η ζωή εδώ, σ ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι θάλασσες και τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη γοητεία που κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη και το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη και του μέλλοντός του.

Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.

Είναι λοιπόν καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχει, αλλά η προσδοκία να την συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα. Η ζωή όμως στη Γη ανθίζει ακόμα και τον περιμένει. Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέρι του προς τη ζωή αυτή, το φυτικό και ζωικό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθεί λίγο πιο άξιος έποικος της Γης. Έτσι είναι σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοινωνία, εδώ στη Γη. Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού. Οι εφιάλτες, άλλωστε, από τα περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν, και η Γη δεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας.

Σημασία επομένως δεν έχει να συναντηθούμε–αν ποτέ συναντηθούμε–στο πολύ μακρινό μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξελίξεως. Το σπουδαίο θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε, σε χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, ότι το ανθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδα ισότητας και αξιών, και ότι οι πόλεμοι έχουν εκλείψει και ότι η Γη, το λίκνο της ανθρώπινης ζωής, έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της, και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης. Διάσπαρτα άλλωστε, εδώ ή εκεί, θα βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών, που αιώνες τώρα συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου.

Η «εξωγήινη μοναξιά», λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τον άνθρωπο. Η γήινή του ωστόσο μοναξιά, που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητη, είναι μεγάλη ανάγκη να απαλυνθεί. Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, και η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενο και νόημα.

Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας Αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής.Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. 2η έκδοση (Διασκευή).

A1.

Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Μονάδες 25

Β1.

Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο

του αποσπάσματος που ακολουθεί: «...όσο η επικοινωνία[...] πυκνώνει

με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα,

τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί».

Μονάδες 10

Β2.

α) Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου του κειμένου:

«Αποκαλύπτεται όμως ... υπάρξεως ».

Μονάδες 3

β) Να βρείτε μέσα στο κείμενο τέσσερα παραδείγματα μεταφορικής χρήσης

του λόγου.

Μονάδες 4

Β3.

α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του

κειμένου:

ταυτόχρονα, γέννησε, αισθανθεί, πληθαίνουν, ανάλγητη

Μονάδες 5

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του

κειμένου:

ανούσια, εμφανίζεται, ανέφικτη, πυκνώνει, υψηλά

Μονάδες 5

Β4.

α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια,

κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;»)

(μονάδες 3),

καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες

επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου

(μονάδες 2).

Μονάδες 5

β) Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική στο απόσπασμα

που ακολουθεί: «Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες».

Μονάδες 3

Γ1.

Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με:

α) τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον και

β)

τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη

σχέση, του με αυτό (500-600 λέξεις).

Μονάδες 40

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α.1. Το παρόν κείμενο αναφέρεται στην αναγκαιότητα  ορθολογικής προσέγγισης του  φυσικού περιβάλλοντος από το σύγχρονο άνθρωπο. Καταγράφεται η παράδοξη και ανέφικτη κατά το συντάκτη επιθυμία του ανθρώπινου γένους να γνωρίσει την εξωγήινη ζωή γεγονός που το αποδίδει στην αλλοτρίωση της γήινης. Μίας ζωής πλούσιας στο βασίλειο της χλωρίδας και της πανίδας που ο άνθρωπος εντούτοις την αντιμετώπισε με δισυπόστατη διάθεση. Από τη μία καλλιέργησε μεγαλειωδώς τον πνευματικό και τον τεχνικό του πολιτισμό από την άλλη όμως εξέπεσε σε ηθικό τέλμα με την υλιστική πρόσληψη  του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Προβάλλεται λοιπόν από το συγγραφέα ως σοφότερη στάση η προσπάθεια καλύτερης  επιτόπιας όχι «διαστημικής» επικοινωνίας. Επαφή όχι τεχνολογική αλλά αξιακά παιδευτική με στόχο τη διαιώνιση του ανθρώπινου πολιτισμού με τρόπο που θα δικαιώνει την ύπαρξή του ακόμη και στη συμπαντική ζωή.

Β1. Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται μια έντονη αντίφαση στη ζωή του ανθρώπου. Από τη μια, η υπερπληθώρα των μέσων επικοινωνίας φαίνεται να διευκολύνει την ανθρώπινη επαφή, την απαλλαγή απόψεων και την ενημέρωση. Ο άνθρωπος καθίσταται κοινωνός των γεγονότων που εξελίσσονται ραγδαία, ενημερώνεται γι’ αυτά και έχει τη δυνατότητα να σχηματίσει την προσωπική του άποψη και θέση. Από την άλλη όμως, αυτός ο επικοινωνιακός κορεσμός δεν καταφέρνει να επιφέρει την ουσιαστική επικοινωνία και την άμεση διαπροσωπική επαφή. Ο σύγχρονος άνθρωπος ταλανίζεται από μοναξιά, αποξένωση και βιώνει έντονα τα αισθήματα της αλλοτρίωσης. Παραδομένος στα τεχνολογικά επιτεύγματα δεν αντιλαμβάνεται ότι η παρεχόμενη επικοινωνία είναι προσομοιωτική μόνο της ανθρώπινης επαφής.

Β2. α) Τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου που αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση είναι τα εξής: Θεματική περίοδος:«Αποκαλύπτεται όμως…διπλή υπόσταση»

Σχόλια-λεπτομέρειες: «Από τη μια…των συμφερόντων του»

Πρόταση κατακλείδα:«Η υπερφίαλη…της δικής του υπάρξεως».
     β) Τέσσερα ενδεικτικά παραδείγματα μεταφορικής χρήσης του λόγου είναι τα εξής: «περιμένει ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς», «η ζωή δεν ανθίζει μόνο στη γη», «Ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους» και «οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του».

Β3. α) συγχρόνως, δημιούργησε, νιώσει, αυξάνονται, άπονη
      β) ουσιαστική, εξαφανίζεται, εφικτή, αραιώνει, χαμηλά.

Β4. α) Με τη χρήση του ερωτηματικού ο συγγραφέας επιδιώκει να διεγείρει τον  προβληματισμό του αναγνώστη, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί ένα κλίμα αμεσότητας και μια αίσθηση διαλόγου μαζί του. Πρόκειται για ρητορική ερώτηση που τοποθετείται για λόγους έμφασης.

Με τη χρήση διπλής παύλας ο συγγραφέας σχολιάζει – συμπληρώνει- τα λεγόμενά του πroοκειμένου να διασαφηνίσει πλήρως τη σκέψη του, ώστε να αποφύγει τυχόν ασάφειες.
      β) Από την άλλη, η ιστορική πορεία σφραγίζεται από τον ίδιο τον άνθρωπο με πολέμους και αγριότητες, τα υλικά αγαθά θεοποιούνται και η αδικία και οι ανισότητες συντηρούνται.

Γ.1. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο που θα δημοσιευθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου.
         Τίτλος: «Το περιβάλλον εκπέμπει SOS…..»
        Δεδομένα του θέματος:
      -Ο άνθρωπος δεν σέβεται το φυσικό περιβάλλον, γεγονός που έχει οδυνηρά αποτελέσματα.
      -Υπάρχει ανάγκη αποκατάστασης της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, που έχει κλονιστεί.

      Ζητούμενα του θέματος: Οι υποψήφιοι καλούνται
     1. να περιγράψουν τα αρνητικά αποτελέσματα της άκριτης επέμβασης του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον
     2. να εξηγήσουν πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αποκτήσουν οικολογική συνείδηση, ώστε να περιοριστεί η οικολογική καταστροφή.

Πρόλογος:
Μπορεί να αναφερθεί ότι διαταράχθηκε η ισορροπία στις σχέσεις ανθρώπου-φύσης. Ο άνθρωπος επιδεικνύει αλαζονική συμπεριφορά απέναντι στη φύση⋅ δεν τη σέβεται.

Στοιχεία για το ζητούμενο 1:

Σ’ ένα πρώτο επίπεδο μπορεί να αναφερθεί ότι τις τελευταίες δεκαετίες η εκμετάλλευση της φύσης από τον άνθρωπο έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις όχι μόνο λόγω της ακόρεστης επιθυμία του ανθρώπου για πλουτισμό, αλλά και εξαιτίας της επιστημονικής και τεχνικής προόδου. Αυτό οδήγησε σε μια σειρά από επιπτώσεις που απειλούν σοβαρότατα το μέλλον του πλανήτη και κατ’ επέκταση την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηριστικές επιπτώσεις την έλλειψης σεβασμού του ανθρώπου προς τη φύση είναι οι ακόλουθες:

-Εξάντληση φυσικών πόρων.

-Μόλυνση του αέρα και των υδάτων, του εδάφους και του υπεδάφους.

-Αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.

-Ακραία καιρικά φαινόμενα.

-Ορισμένα είδη διατροφής δεν επαρκούν για να καλυφθούν οι επισιτιστικές
ανάγκες, με αποτέλεσμα αρκετά είδη διατροφής να αντικαθίσταται από μεταλλαγμένα προϊόντα, πολλά από τα οποία κρύβουν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία.

-Λόγω της έλλειψης πρασίνου, κυρίως στα αστικά κέντρα, οι συνθήκες διαβίωσης δεν είναι οι κατάλληλες και οι άνθρωποι δεν απολαμβάνουν ουσιαστική ποιότητα ζωής. Επιτείνεται το άγχος και η νευρικότητα των ανθρώπων.

-Υπάρχει ο φόβος της πυρηνικής απειλής.

Στοιχεία για το ζητούμενο 2:

-Η διαταραγμένη σχέση ανθρώπου-φύσης μπορεί να αποκατασταθεί με την απόκτηση εκ μέρους των ατόμων και των κοινωνιών οικολογικής συνείδησης.  Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τρόπους όπως οι παρακάτω:

-Άσκηση αυτοκριτικής. Πρέπει να γίνει συνειδητό από όλους ότι η επιβίωση του ανθρώπου είναι αδύνατη, αν η φύση συνεχίζει να υφίσταται την ίδια κακοποίηση.
-Θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος χρήσης των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων. Η επιστημονική γνώση και οι εφαρμογές της θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την προστασία και όχι για την καταστροφή του περιβάλλοντος (π.χ. έμφαση σε εναλλακτικές  μορφές ενέργειας, ανακυκλώσιμα υλικά, βιολογικοί καθαρισμοί, βιολογικά προϊόντα).
-Ενίσχυση του μαθήματος της περιβαλλοντικής αγωγής σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο,  προσπάθεια αποκατάστασης του δεσμού του ανθρώπου με τη φύση κυρίως μέσω του ανθρωπιστικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης, η καλλιέργεια  της αισθητικής και της ευαισθησίας των μαθητών. Το θέμα του περιβάλλοντος είναι εθνικό και γι’ αυτό η παιδεία ως βασικός άξονας διαμόρφωσης της εθνικής πολιτικής πρέπει να έχει καθοριστική συμβολή σ’ αυτό.

-Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΜΜΕ να προσεγγίζουν το  ευρύ κοινό προβάλλοντας μηνύματα με οικολογικό χαρακτήρα αποβλέποντας στη μεταστροφή του ανθρώπου σε θέματα περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη είναι η συμβολή των κοινωνικών μέσων, καθώς έχουν μεγάλη απήχηση κυρίως στη νεολαία.

-Επίσης, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση μπορεί να αποκατασταθεί, αν αλλάξει το τουριστικό μοντέλο. Για παράδειγμα τα προγράμματα εναλλακτικού τουρισμού και αγροτουρισμού μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, κυρίως των μεγάλων πόλεων, να έρθουν και πάλι κοντά στη φύση, να αισθανθούν το ζωτικό δεσμό του ανθρώπου με τη φύση. Οι μαθητικές εκδρομές μπορούν να ενταχθούν σε τέτοια προγράμματα βοηθώντας τους νέους να αποκτήσουν οικολογική συνείδηση.

-Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι η ανάγκη συνεργασίας όλων των υπευθύνων φορέων, ώστε να αλλάξει η νοοτροπία και η συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση.

Επίλογος:
Μιας και το κείμενο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του σχολείου και απευθύνεται κατεξοχήν στους νέους, μπορεί να αναφερθεί ότι οι νέοι πρέπει να πρωτοστατήσουν στις προσπάθειες για ανάκτηση του σεβασμού του ανθρώπου προς τη φύση. Με το δυναμισμό και την ευαισθησία τους είναι σε θέση να αλλάξουν τα δεδομένα. Αφού η προηγούμενη γενιά δεν σεβάστηκε τη φύση, οι νέοι μπορούν να το επιτύχουν, καθώς διαθέτουν τον ενθουσιασμό που χρειάζεται για να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο θεώρηση της ζωής. Γιατί από τη φύση εξαρτάται η ίδια η ζωή του ανθρώπου.

ΠΡΩΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ

Ι.Μ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ''Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ''
(ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2014)

Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου.
Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη».
Ο «ανθρωπιστής», ένας άνθρωπος με σπουδαίες ικανότητες, που αναλίσκεται με ειλικρίνεια, χωρίς υστεροβουλία, ακόμη και χωρίς τη θεμιτή, επιτέλους, από πολλές απόψεις, επιθυμία της υστεροφημίας, υπήρξε, για πολλούς αιώνες, ένα θαυμάσιο ιδανικό, που οι προγενέστεροι το επρόβαλλαν στους μεταγενέστερους. Ακόμη τότε η «ανθρωπιά», μολονότι δεν έπαυε να είναι κοινή απαίτηση, δεν είχε καταντήσει κοινόχρηστος όρος. Ήταν η σπάνια, η υψηλή παρουσία, όπου μόνο μερικές εκλεκτές φύσεις κατόρθωναν να φτάσουν. Και ακόμη, μια καθημερινή άσκηση που ο καθένας την επιθυμούσε για τον εαυτό του, θεωρώντας την αυτονόητο χρέος του, χωρίς να συλλογίζεται ότι θα μπορούσε και διαφορετικά να την αξιοποιήσει.
Το γεγονός ότι η απαίτηση της «ανθρωπιάς» έχει γίνει κοινός τόπος σήμερα δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Δείχνει πως η οικουμενική ψυχή αισθάνεται βαθύτερα την ταλαιπωρία του ανθρώπου και αναζητεί διέξοδο.
Περιττό να προστεθεί πως και η ανθρωπιά, καθώς κι ένα σωρό άλλοι όροι, έχει υποστεί τρομακτικές διαστρεβλώσεις. Όποιος είπε πως οι ιδέες είναι καθώς τα υγρά, που παίρνουν το σχήμα του μπουκαλιού τους, είχε, βέβαια, πολύ δίκιο. Και με τους όρους το ίδιο συμβαίνει. Αλλάζουν νόημα, αλλάζουν απόχρωση, κατά τον τρόπο που τους μεταχειρίζεται κανείς και κατά τον σκοπό που επιδιώκει χρησιμοποιώντας τους. Έτσι, μπορούμε να μιλούμε όλοι για ανθρωπιά, αλλά να εννοούμε ολωσδιόλου διαφορετικό πράγμα ο καθένας.
Επειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας, σιγά σιγά φτωχαίνει, αδειάζει, αποστεώνεται, αυτοακυρώνεται. Φοβούμαι πως ίσια ίσια αυτό έχει συμβεί με την ανθρωπιά. Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες. Η «καλημέρα», αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό. Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.
Λησμονούμε, ωστόσο, πως η ανθρωπιά είναι κυριότατα βούληση, δεν είναι γνώση, δεν είναι μόνο γνώση. Και δεν είναι λόγος, είναι πράξη. Είναι ένας ολόκληρος εσωτερικός κόσμος, στην τελείωσή του, που ακτινοβολεί παντού. Η ανθρωπιά αποκλείει τη μισαλλοδοξία, την καταφρόνηση του άλλου ανθρώπου· είναι επιεικής και ήπια. Περιέχει πολλή συγκατάβαση και πολλή κατανόηση. Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δεν βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση, ανθρώπινος. Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας. Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά ν’ αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει.

I.Μ.Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Ανθρωπος.
Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1988. 18η έκδοση (Διασκευή).

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί: «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.».
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (Η «ανθρωπιά» … «εν πολέμω και εν ειρήνη») και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 6
β) Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις: έτσι (στην τέταρτη παράγραφο) ωστόσο (στην έκτη παράγραφο).
Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις, ολωσδιόλου, ευζωίας.
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση, αδιάκοπης.
Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο) «ΕρυθρούΣταυρού» (στην πρώτη παράγραφο).
Μονάδες 2
β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις εκφράσεις με μεταφορική σημασία.
Μονάδες 3
Γ1. Σε άρθρο σας, που θα δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα, να αναφερθείτε σε φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς στην εποχή μας, αλλά και σε δραστηριότητες, ατομικές και συλλογικές, που αποσκοπούν στον περιορισμό αυτού του ελλείμματος (500-600 λέξεις).
Μονάδες 40


ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Ο συγγραφέας επισημαίνει τη σημασία του ανθρωπιστικού ιδεώδους, το οποίο έχει εκλείψει. Αρχικά, αναλύει το περιεχόμενο του όρου στο παρελθόν, τονίζοντας πως το ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο επεκτεινόταν πέρα από κάθε διάκριση. Ο ανθρωπιστής, απαλλαγμένος από προσωπικά συμφέροντα και διάθεση για αυτοπροβολή, αποτελούσε πρότυπο απαραίτητο για την κοινωνία. Βέβαια, η έννοια της φιλαλληλίας εκλαμβάνεται διαφορετικά σήμερα. Η «ανθρωπιά» έχει γίνει «κοινόχρηστος» όρος, γιατί καθώς τα προβλήματα έχουν πληθύνει, καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική και αναγκαία. Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι ο σεβασμός στον συνάνθρωπο έχει αντικατασταθεί από τον ατομικισμό και την τυπικότητα των σχέσεων. Τέλος συμπεραίνει ότι η ανιδιοτέλεια ως αυτόβουλη ενέργεια είναι απαραίτητη και συνάμα σπάνια, διότι προϋποθέτει πλήθος εσωτερικών χαρισμάτων και κοινωνικών αρετών.

Β1. Ο σύγχρονος άνθρωπος επιδιώκοντας όλο και περισσότερο την ικανοποίηση των προσωπικών του αναγκών κλείνεται στον εαυτό του, περιχαρακώνεται, με αποτέλεσμα να αγνοεί τον συνάνθρωπο, να αδιαφορεί για φαινόμενα δυστυχίας που μπορεί να παρατηρούνται γύρω του. Ο ατομικισμός, η επιδίωξη της ευμάρειας, η ανάδειξη της ύλης σε υπέρτατο παράγοντα κοινωνικής καταξίωσης και αποδοχής, απομακρύνουν τον άνθρωπο από το συνάνθρωπο, τον σκληραίνουν, τον αλλοτριώνουν και τελικά τον μετατρέπουν σε ένα ανταγωνιστικό ον, για το οποίο οι έννοιες της ευγένειας και της φιλαλληλίας θεωρούνται επουσιώδεις και ξεπερασμένες, καθώς δεν τον βοηθούν να επιβληθεί και να επικρατήσει. Αυτός ο άνθρωπος αδειάζει ψυχικά και αντιμετωπίζει επιφανειακά τις σχέσεις του με τους άλλους, επιδιώκοντας την καλοπέραση και τις χρησιμοθηρικές, περιστασιακές και εφήμερες σχέσεις.

Β2. α) Δύο τρόποι ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου είναι:
• Ο ορισμός της έννοιας «ανθρωπιά»: «Η “ανθρωπιά” είναι… κάθε ανθρώπου».
• Τα παραδείγματα: «Ο Ντυνάν, για παράδειγμα… ένας τέτοιος ανθρωπιστής».

β) έτσι: δηλώνει αποτέλεσμα, ωστόσο: δηλώνει αντίθεση

Β3. α) αναλίσκεται=καταναλώνεται, ξοδεύεται
οικουμενική=παγκόσμια, διεθνής
διαστρεβλώσεις=αλλοιώσεις, παραποιήσεις
ολωσδιόλου=εντελώς, καθόλου
ευζωίας=καλοπέρασης, ευμάρειας

β) κοινόχρηστος----ιδιωτικός
συμμετοχή----αποχή
αυτοακυρώνεται----αυτοεπιβεβαιώνεται
γνώση----άγνοια
αδιάκοπης------στιγμιαίας

Β4. α) «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής»: Η χρήση των εισαγωγικών αποσκοπεί στην ακριβή μεταφορά του χαρακτηρισμού που αποδιδόταν στο παρελθόν σε κάποιον που ξόδευε τη ζωή του για το συνάνθρωπο (ευθύς λόγος)
«Ερυθρού Σταυρού»: Με τη χρήση των εισαγωγικών αποδίδεται η ονομασία ενός διεθνούς οργανισμού (ειδικό λεξιλόγιο)

β) Τρεις εκφράσεις με μεταφορική σημασία είναι:
1. «Η “ανθρωπιά” είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια…»
2. «Έπειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας…»
3. «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας…»

Γ. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Πρόκειται για άρθρο, οπότε απαιτείται τίτλος. Ενδεικτικά: «Η ανθρωπιά σήμερα».

Α’ ζητούμενο: Φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς

• Η αδιαφορία, η παθητικότητα απέναντι στον πόνο του άλλου
• Ο ανταγωνισμός σε τομείς όπως η εργασία
• Οι επιφανειακές διαπροσωπικές σχέσεις, η σύναψη κοινωνικών δεσμών με κριτήριο το ατομικό συμφέρον, η ανωνυμία
• Η εχθρότητα, η επιθετικότητα, η βία
• Η έξαρση του ρατσισμού, του εθνικισμού
• Οι ανισότητες, η επιβολή του δίκαιου της πυγμής
• Ο ατομικισμός
• Η χαλάρωση των ηθικών αξιών, η απουσία ηθικών φραγμών
Μετάβαση στο β’ ζητούμενο: Μια κοινωνία που θέλει να είναι δημοκρατική και πολιτισμένη, πρέπει να κάνει τις απαιτούμενες ενέργειες για την ανάκαμψη του ανθρωπιστικού κινήματος, διότι χωρίς αυτό η κοινωνία οδηγείται στην καταστροφή. Στην προσπάθεια αυτή καλούνται να λάβουν πρωτοβουλίες οι ίδιοι οι άνθρωποι, η πολιτεία, σε συνεργασία με τους φορείς παιδείας και αγωγής, καθώς αυτοί είναι από τους βασικότερους διαμορφωτές της συνείδησης και της προσωπικότητας των νέων

Β’ ζητούμενο: Πώς μπορεί να ενδυναμωθεί το ανθρωπιστικό κίνημα με ατομικές και συλλογικές δραστηριότητες;

Εκ μέρους του ατόμου:
Άσκηση αυτοκριτικής εκ μέρους του ατόμου, προκειμένου να ανακτήσει τον αυτοσεβασμό του και ως εκ τούτου το σεβασμό προς το συνάνθρωπο
 Ατομική δράση, παροχή υλικής βοήθειας, ψυχολογική και ηθική συμπαράσταση στους ανθρώπους που βιώνουν τη σκληρότητα της ζωής

Με τη συμβολή της πολιτείας, των ανθρωπιστικών οργανώσεων, των διανοούμενων, του εκπαιδευτικού συστήματος μπορεί να καλλιεργηθεί το αίσθημα της ανθρωπιάς μέσω της:

• Καλλιέργειας φιλειρηνικού κλίματος, της απουσίας εντάσεων και βίας

• Ενίσχυσης του διαλόγου, της διαμόρφωσης δημοκρατικής και φιλελεύθερης παιδαγωγικής ατμόσφαιρας

•   Ενημέρωσης, της ευαισθητοποίησης για τα κοινωνικά προβλήματα

• Παρότρυνσης των νέων να συμμετέχουν σε εθελοντικές κινήσεις για να γνωρίσουν τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά και την αξία της κοινωνικής προσφοράς

• Παροχής κινήτρων για εθελοντική προσφορά

Επίλογος: 
Διαχρονικά έχει παρατηρηθεί ότι το ανθρωπιστικό κίνημα ανακάμπτει κάθε φορά που οι συνθήκες είναι δύσκολες για την κοινωνία, όπως π.χ. σε περιόδους πολέμων ή κρίσεων. Δεν πρέπει όμως να φτάσει η κοινωνία στο «χείλος του γκρεμού», για να επαναξιολογήσει τη σημασία των ανθρωπιστικών αξιών. Ανατάσσοντας το ανθρωπιστικό κίνημα εγκαίρως, αποφεύγεται το ενδεχόμενο μιας ολικής καταστροφής της κοινωνίας, καθώς αυξάνεται ο δείκτης της ανθρωπιάς των μελών της.