Η ΣΤΙΞΗ ΣΤΗΝ ΓΡΑΠΤΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης 

Τελεία (.)

Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:

- το τέλος περιόδου

- σύντμηση λέξεων

- συντομογραφίες

Άνω τελεία (·)

Σημειώνεται για να δηλώσει:

- το τέλος ημιπεριόδου

Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.

Σύμφωνα με τη  Νεοελληνική Γραμματική του Χρίστου Τσολάκη εκδόσεις ΟΕΔΒ η άνω τελεία χρησιμεύει για να χωρίσει μέσα στη φράση δύο μέρη από τα οποία το δεύτερο επεξηγεί / διασαφηνίζει το πρώτο ή έρχεται σε αντίθεση μαζί του. Επίσης , στην περίπτωση παράθεσης / απαρίθμησης στοιχείων . (απάντηση στην σχετική άσκηση της σελίδας 155 )

Διπλή τελεία (:)

Χρησιμοποιείται για:

- να εισαγάγει παράθεμα

- να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων

- να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.

- να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης

- να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού χαρακτήρα

Κόμμα (,)

Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:

- σε ασύνδετο σχήμα

- στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης

- πριν και μετά την κλητική προσφώνηση

- στην παράθεση και την επεξήγηση

- στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)

Παύλα (-)

Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:

- την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο

- το διάστημα μεταξύ δυο ορίων

- την ένωση στοιχείων

- τη διάζευξη

Διπλή παύλα (- -)

Χρησιμοποιείται για:

- την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων

Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.

Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)

Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:

- παραπομπές

- πηγές παραθεμάτων

- επεξηγηματικά στοιχεία

- σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες

Β. Η στίξη ως σχόλιο

Θαυμαστικό (!)

Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει:

- θαυμασμό

- έκπληξη

- ειρωνεία

- απορία

- αμφισβήτηση

- αποφασιστικότητα

- ανησυχία

- για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο

αλλά και αμφιβολία, υπερβολή, πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά.

Παραδείγματα:

α) θαυμασμός:

Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!

β) έκπληξη:

Κανένας υπεύθυνος δε σκέφτηκε ότι τέτοιες παραγωγικές δραστηριότητες θα προκαλέσουν προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον!

Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.

Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής (!) στο Συνέδριο του κόμματος.

γ) ειρωνεία:

Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης !

Σπουδαίος πολιτικός !!!

δ) απορία:

Τι παράξενη συμπεριφορά!

ε) αμφισβήτηση:

Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!

στ) αποφασιστικότητα:

Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτεί τι έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*.

ζ) ανησυχία:

Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!

η) για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο

Και όμως, ο πολίτης συχνά, εκλαμβάνει ως αληθινό το ψευδές, όταν αυτό προβάλλεται ως τέτοιο από τα ΜΜΕ!

Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται:

- ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις

- σε προστακτικές

Ερωτηματικό (;)

Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει:

- προβληματισμό

- προτροπή

- ειρωνεία

- αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης

- αμφιβολία

- διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι αυτονόητη)

- πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη

αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα.

Παραδείγματα:

α) προβληματισμό:

Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο;

β) προτροπή:

Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες;

γ) ειρωνεία:

Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;

δ) αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης:

Είναι παιχνίδι η ζωή;

ε) αμφιβολία:

Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.

Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία / αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος. 

στ) διατύπωση ρητορικής ερώτησης:

Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο του Ιανού;

ζ) πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη:

Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;

Αποσιωπητικά (…)

Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:

- κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης

- στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του

- συγκίνηση

- ντροπή

- δισταγμό

- απειλή

- προβληματισμό

Παραδείγματα:

α) κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης:

Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών…

β) στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του:

Γλώσσα είναι…ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς.

γ) συγκίνηση:

Μέσα στην πικρή μοναξιά της φυλακής, έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών…κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος για λίγο.

δ) ντροπή:

Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο…τι να πει πια κανείς;

ε) δισταγμό:

Η ατομική αντίσταση…ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.

στ) απειλή:

Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια…ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα απορρίμματα.

ζ) προβληματισμό:

Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…

Εισαγωγικά (« »)

Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας:

- αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα

- μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου

- έμφαση

- αμφισβήτηση

- ειρωνεία

Παραδείγματα:

α) αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας:

Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.

β) μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου:

Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.

γ) έμφαση:

Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία»*.

δ) αμφισβήτηση:

Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.

ε) ειρωνεία :

Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.

Αρχαίες ελληνικές φράσεις που χρησιμοποιούμε έως σήμερα

• Αντίπαλον δέος: όταν αναφερόμαστε σε ισχυρό αντίπαλο. (Θουκυδίδης – Γ 11)

• Αιδώς Αργείοι: όταν θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής αναφερόμενοι σε κάποιον άλλο. Ειπώθηκε από τον Αίαντα (σε έντονο ύφος) προς τους Αργείους κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, με σκοπό να τους ανυψώσει το ηθικό όταν ο Αχιλλέας αποχώρησε από τη μάχη. (Ομήρου Ιλιάδα – Ε 787)

• Από μηχανής θεός: μη αναμενόμενη βοήθεια – λύση – συνδρομή σε κάποιο πρόβλημα ή δύσκολη κατάσταση. Προέρχεται από θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα που χρησιμοποιούσαν οι τραγικοί ποιητές όταν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στη πλοκή του έργου και στο οποίο κατά τη διάρκεια της παράστασης εμφανιζόταν ένας Θεός επάνω σε εναέρια κατασκευή (γερανός).

• Αρχή άνδρα δείκνυσι: η εξουσία δείχνει το ποιόν του ανθρώπου -δώσε του αξιώματα, για να δεις ποιος είναι. (Σοφοκλής, Αντιγόνη 62)

• Ασκός του Αιόλου: σε περιπτώσεις επικείμενων δεινών – καταστροφών. Ο Αίολος έδωσε έναν ασκό στον Οδυσσέα ο οποίος περιείχε ανέμους. Όταν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν τον ασκό, απελευθερώθηκαν οι άνεμοι και παρέσυραν το πλοίο στο νησί των Λαιστρυγόνων. (Ομήρου Οδύσσεια Κ 1-56)

• Αχίλλειος πτέρνα: αδύνατο σημείο. Η φράση προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, σύμφωνα με τον οποίο, όταν τον βύθιζε στο αθάνατο νερό η μητέρα του, επειδή τον κρατούσε από τη φτέρνα, στο συγκεκριμένο σημείο του σώματός του παρέμεινε θνητός. 

• Άχθος αρούρης: Βάρος της γης άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε.
  Συνέχεια ζητά δανεικά για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα κατάντησε άχθος αρούρης.
  Ο Αχιλλέας στο διάλογό με τη μητέρα του αναφέρει ότι αισθάνεται άχθος αρούρης (βάρος της γης) μετά από μεγάλο διάστημα απραξίας και αποχής από τη μάχη.
  Ιλιάδα,Σ,104

• Βίος αβίωτος: ζωή ανυπόφορη. (Χίλων Ο Λακεδαιμόνιος) 

• Γαία πυρί μειχθήτω: χώμα και φωτιά ας αναμιχθούν - δηλώνει πλήρη αδιαφορία για τις όποιες εξελίξεις, ζαμανφουτισμό.

• Γερανοί του Ιβύκου: απροσδόκητη αποκάλυψη του ενόχου.
  Ο δράστης του εγκλήματος παρέμεινε για αρκετό διάστημα άγνωστος, έως ότου ήρθαν οι γερανοί του Ιβύκου, η κατάθεση του τελευταίου μάρτυρα αποκάλυψε τον ένοχο.
  Γύρω στα 550 π. Χ. ληστές επιτέθηκαν και τραυμάτισαν θανάσιμα τον ποιητή Ίβυκο. Τη στιγμή εκείνη πέρασαν από πάνω του ένα κοπάδι γερανοί (πουλιά) και τους παρακάλεσε να εκδικηθούν το θάνατό του. Λίγο αργότερα σ΄ ένα ανοικτό θέατρο της Κορίνθου κατά την παράσταση εμφανίστηκαν οι γερανοί και ένας θεατής ακούστηκε να λέει πανικόβλητος:
  Οι γερανοί του Ιβύκου: Οι εκδικητές .Έτσι οι θεατές κατάλαβαν ότι αυτός ήταν ο ένοχος.

• Γη και ύδωρ: υποδηλώνει περιπτώσεις υποταγής, πλήρους υποχώρησης, παράδοσης άνευ όρων. Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίο οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γη και ύδωρ σε ένδειξη υποταγής. (Ηροδότου Ιστορία V 17-18) 

• Γόρδιος δεσμός: αναφέρεται σε περιπτώσεις δύσκολων προβλημάτων (άλυτων). Η φράση λέγεται σε περιπτώσεις δύσκολων καταστάσεων, όπως αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα πολύπλοκο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό» τον οποίον σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας. (Αρριαννού 11 3)

• Δαμόκλειος σπάθη: απειλητικές καταστάσεις Η φράση προέρχεται από επεισόδιο που συνέβη μεταξύ του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου και του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα, όταν ο πρώτος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο, ενώ από πάνω του κρεμόταν ξίφος σε μια τρίχα αλόγου. 

• Δούρειος Ίππος: αναφέρεται σε περιπτώσεις δολιότητας, ή δώρων τα οποία υποκρύπτουν δόλο. Η φράση προέρχεται από τον Όμηρο και αναφέρεται κατά την περίοδο των Τρωικών πολέμων, τότε που οι Έλληνες, ενώ χάρισαν στους Τρώες ξύλινο άλογο μεγάλων διαστάσεων ως αφιέρωμα στους Θεούς, στο εσωτερικό του ήταν κρυμμένοι ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, οι οποίοι άνοιξαν τις πύλες της Τροίας στους υπόλοιπους Έλληνες. (Ομήρου Οδύσσεια λ 529)

• Δρακόντεια μέτρα: αναφέρεται σε περιπτώσεις λήψης αυστηρών – σκληρών μέτρων Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα (7ος αιώνας π.Χ.) αρχαίο νομοθέτη των Αθηνών, ο οποίος ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε. 

• Διέβην τον Ρουβίκωνα : σε περιπτώσεις που λαμβάνεται μία παράτολμη απόφαση. Η φράση αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα ο οποίος όταν το 49 π.Χ. αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο στην Ιταλία, πέρασε με το στρατό του τον ποταμό Ρουβίκωνα κατευθυνόμενος προς την Ρώμη.

• Eξ απαλών ονύχων: αναφέρεται στην νηπιακή ηλικία κυριολεκτικά, ή σε παλαιότερη χρονική περίοδο μεταφορικά. Η φράση χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τη νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος έχει μαλακά νύχια. 

•  Έξεστιν Κλαζομενίοις ασχημονείν: Επιτρέπεται στους Κλαζομενίους να φέρονται με απρέπεια.Η φράση χρησιμοποιείται υποτιμητικά για όσους συμπεριφέρονται με απρέπεια και δηλώνει ότι η απρέπεια είναι δικό τους γνώρισμα.Την φράση είπαν οι Έφοροι της Σπάρτης για τους Κλαζομένιους, κατοίκους των Κλαζομενών, πόλης της αρχαίας Ιωνίας, όταν οι αντιπρόσωποί τους λέρωσαν τους θρόνους τους στη γερουσία. Αιλιανού Ποικίλαι Ιστορίαι,2,15

• Έπεα πτερόεντα: αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα. Ομηρική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια όταν εκστομίζονται τα παίρνει ο αέρας. (Ομήρου Ιλιάδα Α 201) 

• Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο. Ομηρική φράση η οποία ειπώθηκε από το Νέστορα στο Διομήδη στην προσπάθειά του να τον παροτρύνει για συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον των Τρώων. (Ομήρου Ιλιάδα Κ 173)

• Εκατόμβη: Θυσία με πολλά θύματα, μεγάλη απώλεια. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία κατά την οποία γινόταν προσφορά από εκατό βόδια στους θεούς. (Ομήρου Ιλιάδα Α 65) 

• Ες αύριον τα σπουδαία: Αργότερα θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά ζητήματα, αναβολή. Τη φράση είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. (Πλουτάρχου Πελοπ. 10)

•  Ή ταν ή επί τας: Ή θα την φέρεις νικητής (ασπίδα) ή θα σε φέρουν επάνω της νεκρό - ή θα επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε. Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο. (Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16)

• Ήξεις αφήξεις: Λέγεται όταν κάποιος αλλάζει συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών «ήξεις αφήξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό μόριο "ουκ", καθορίζει και τη σημασία του χρησμού.  

• Η κεφαλή της Μέδουσας: Λέγεται για ό,τι είναι αποκρουστικό, για ό,τι δεν αντέχει να το βλέπει κανείς. Το θέαμα ήταν αποκρουστικό και ανυπόφορο, όπως η κεφαλή της Μέδουσας.
  Η φράση προέρχεται από το μύθο της Μέδουσας που απολίθωνε όποιον την κοιτούσε
  Ησίοδου Θεογονία, 1270

• Και συ τέκνον Βρούτε: Φράση που απευθύνεται σε πρόσωπα που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας.Την είπε ο Καίσαρας, όταν αναγνώρισε τον Βρούτο ανάμεσα στους δολοφόνους του.

• Κέρβερος: Σκληρός, ανυποχώρητος. Προέρχεται από το ομώνυμο τέρας που φύλαγε τον Άδη και δεν επέτρεπε την είσοδο.

• Κέρας Αμαλθείας: Παραπέμπει σε πλούτο – αφθονία υλικών αγαθών. Η φράση προέρχεται από περιστατικό όπου η Αμάλθεια έτρεφε τον μικρό Δία με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι. - See more at: http://www.egriechen.info/2014/06/fraseis-apo-arxaia-ellinika-simera.html#sthash.Ol7tTKjT.dpuf
  Κέρας Αμαλθείας: Παραπέμπει σε πλούτο – αφθονία υλικών αγαθών. Η φράση προέρχεται από περιστατικό όπου η Αμάλθεια έτρεφε τον μικρό Δία με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.

• Κόπρος του Αυγείου: Συγκεντρωμένες ατασθαλίες – καταστάσεις οι οποίες δύσκολα διορθώνονται. Η φράση προέρχεται από άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε την κοπριά από τους στάβλους του Αυγείου. 

• Καυδιανά δίκρανα: Λέγεται στη φράση περνώ μέσα από τα καυδιανά δίκρανα αναγκάζομαι να υποστώ ταπεινώσεις.
  Η φράση προέρχεται από την ταπεινωτική ήττα του ρωμαϊκού στρατού στο Καύδιο, στην Αππία οδό, όπου ο ρωμαϊκός στρατός υποχρεώθηκε να περάσει κάτω από ένα ζυγό σε σχήμα «Π» κατασκευασμένο από δόρατα (καυδιανά δίκρανα).

•  Ιστός της Πηνελόπης: Λέγεται για έργο που δεν τελειώνει.Χρόνια προσπαθούν να τελειώσουν τα έργα για την κατασκευή του λιμανιού και δεν το κατόρθωσαν ακόμη έχουν καταντήσει σαν τον ιστό της Πηνελόπης.Η φράση είναι από τον Όμηρο όπου στην Οδύσσεια αναφέρεται πως η Πηνελόπη ύφαινε ένα ύφασμα την ημέρα και το ξήλωνε τη νύχτα θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. Οδύσσεια, τ,149

• Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα: Λέγεται για όσους υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματα και καλούνται να αποδείξουν ότι λένε την αλήθεια. Η φράση προέρχεται από Αισώπειο μύθο σύμφωνα με τον οποίο κάποιος ισχυριζόταν ότι κάποτε στη Ρόδο έκανε ένα πολύ μεγάλο άλμα και του ζήτησαν να το επαναλάβει λέγοντάς του την παραπάνω φράση. (Αισώπου Μύθοι «Ανήρ Κομπαστής»)

• Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: Μην βιάζεσαι να μακαρίσεις κάποιον πριν το τέλος. Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους έδειξε με υπερηφάνεια. (Ηροδότου Ι 32 7)

• Κύκνειο άσμα: Η τελευταία ενέργεια – πράξη – έργο κάποιου. Προέρχεται από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του. (Πλάτωνος Φαίδων 84 Ε) 

• Ιστός της Πηνελόπης: Λέγεται για έργο που δεν τελειώνει. Η φράση είναι από τον Όμηρο όπου στην Οδύσσεια αναφέρεται στην Πηνελόπη η οποία ύφαινε ένα ύφασμα την ημέρα και το ξήλωνε τη νύχτα, θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. (Ομήρου Οδύσσεια τ 149)

• Κουτί της Πανδώρας: Εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα. Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία, σύμφωνα με την οποία ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα ως δώρο ένα κιβώτιο γεμάτο με όλες τις συμφορές, με αποτέλεσμα μόλις το άνοιξε να βγουν όλα τα δεινά, εκτός από την ελπίδα.

• Προκρούστειος Κλίνη: Προσαρμογή κάποιας κατάστασης βάσει συμφέροντος. Προέρχεται από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη, ο οποίος έδενε τα θύματά του σε κρεβάτι κι έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, προκειμένου να τους φέρει σε ίσο μήκος με το κρεβάτι.

• Μέμνησο των Αθηναίων: Μην ξεχνάς αυτόν που πρόκειται να εκδικηθείς.Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στον Δαρείο (κατόπιν εντολής του) υπενθυμίζοντάς του ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, διότι συμμετείχαν στην πυρπόληση των Σάρδεων. (Ηροδότου V 105)

• Μερίς του λέοντος: Το μεγαλύτερο μερίδιο. (Αισώπου μύθοι «Λέων και αλώπηξ»)

• Κομίζω γλαύκα εις Αθήνας: Όταν λέγονται ήδη γνωστά πράγματα. Η φράση λέγεται διότι στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν γνωστή, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λπ. (Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301)  

• Ο κύβος ερρίφθη: Η απόφαση έχει ληφθεί. Τη φάση είπε ο Καίσαρας όταν αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο. Οι λατινομαθείς ευρωπαίοι το λένε στα λατινικά alea jacta est.

Επιμέλεια
ΛΙΑΚΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Φιλόλογος

ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται συνοχή κειμένου ή παραγράφου. Διαρθρωτικές λέξεις και σημασία τους

Οι τρόποι με τους οποίους πετυχαίνεται η συνοχή της παραγράφου ή του κειμένου

• Διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (ΠΡΟΣΟΧΗ! Πρέπει να ξέρεις και τι δηλώνει η κάθε διαρθρωτική λέξη π.χ. διά­ζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα, συμπέρασμα, χρό­νο, κ.ά.)
• Επανάληψη σημαντικών λέξεων ή εννοιών
•  Συγγενείς νοηματικά όροι (χρήση συνωνύμων)
• Αντωνυμίες
• Ερωτήσεις

Διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή και η σημασία τους

Προσθήκη:	ακόμη, επίσης, επιπλέον, πρόσθετα, επιπρόσθετα, εκτός από αυτό, περαιτέρω κ.α.
Αιτιολόγηση:	γιατί, επειδή, διότι, αφού, μια που, καθώς, εξαιτίας, σημαντικός λόγος είναι, το φαινόμενο οφείλεται κ.α.
Αποτέλεσμα - συμπέρασμα	ώστε, λοιπόν, άρα, επομένως, έτσι (που), τελικά, συνεπώς, οπότε, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας, συνοψίζοντας, επιλογικά, συμπερασματικά, συνεπώς, έχει ως αποτέλεσμα – απόρροια – απότοκο - επακόλουθο – αντίκτυπο…, κ.α
Αντίθεση – εναντίωση	αλλά, όμως, ωστόσο, ενώ, από την άλλη πλευρά, αντίθετα, παρά, μολαταύτα, αν και, μόνο που, εντούτοις, παρ’ όλα αυτά, ακόμη κι αν, και όμως, μολονότι, παρόλο που, από τη μια … από την άλλη, απεναντίας, εξάλλου, στον αντίποδα βρίσκεται…, πέρα από αυτά όμως, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, παρά το ότι, διαφορετικά, ειδάλλως, αλλιώς, αντίστροφα, διαμετρικά αντίθετο είναι…. κ.α
Γενίκευση:	γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα, σε γενικές γραμμές, γενικεύοντας θα λέγαμε ότι… κ.α
Παράδειγμα	λόγου χάρη, για παράδειγμα, όπως για παράδειγμα… κ.α
Διασαφήνιση – επεξήγηση:	δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι…, ειδικότερα, με άλλα λόγια, (πιο) συγκεκριμένα, υπ’ αυτή την έννοια, για να γίνουμε πιο σαφείς κ.α
Έμφαση:	το σημαντικότερο απ’ όλα…, το κυριότερο…, αξίζει να σημειωθεί πως…, εκείνο που προέχει…, πρέπει να τονιστεί ότι…, αξιοπρόσεχτο είναι πως…, ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως… κ.α
Επιβεβαίωση – συμφωνία – αποδοχή:	ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα, πράγματι, αναμφίβολα, αναμφισβήτητα, δε χωρεί αμφιβολία (αμφισβήτηση) ότι… κ.α
Ομοιότητα – αναλογία:	όπως, σαν, ομοίως, ανάλογα, το ίδιο ισχύει και για…, κάτι ανάλογο συμβαίνει και με…, μοιάζει με…, παρουσιάζει κοινά στοιχεία…, αυτό θυμίζει… κ.α
Όρος – προϋπόθεση:	αν, εκτός αν, εφόσον, με τον όρο, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που…, …αποτελεί βασική προϋπόθεση για…, ίσως, πιθανώς, ενδεχομένως κ.α
Σύγκριση:	παρά, απ’ όσο, απ’ ό,τι, συγκριτικά, σε σχέση με …, σε αντιδιαστολή κ.α
Σκοπός:	για να, έχει ως σκοπό/στόχο/επιδίωξη, προκειμένου να… κ.α
Διαίρεση-ταξινόμηση:	πρώτον, δεύτερον… αφενός…αφετέρου, απ’ τη μια…απ’ την άλλη… κ.α
Διάζευξη:	ή, είτε…είτε… κ.α
Πιθανότητα:	ενδεχομένως, πιθανώς, ίσως … κ.α.
Χρόνος – χρονική σχέση:	όταν, αφού, καθώς, όποτε, μόλις, έως ότου, πριν, πριν από, κάθε φορά που, αρχικά, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, μετά από λίγο, αφότου, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, κτλ…
Τόπος:	εδώ, εκεί, πιο κάτω… κ.α

Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΡΑΦΗ

 

 

- «Κύριε καθηγητά, πολλή θεωρία έχω ήδη διδαχτεί, αλλά ακόμα δεν μπορώ να γράψω, ούτε καν να αρχίσω δεν μπορώ. Βλέπω το λευκό χαρτί, μάλλον εκείνο με κοιτάζει με απορία μες τη λευκότητά του κι εγώ κάθομαι με το στιλό διαρκείας μετέωρο και χάνω χρόνο. Η έκθεση πρέπει αύριο να παραδοθεί και το στιλό μού αντιστέκεται … Τι να κάνω; Φοβάμαι!»

- Κι όμως υπάρχει λύση.

Η ελεύθερη γραφή

 Πάρε το στιλό / το μολύβι / το πληκτρολόγιο (ακόμα καλύτερα) και μαύρισε το χαρτί, άφησε τα αποτυπώματα των σκέψεών σου.

 Άφησε ελεύθερο το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου σου και εφόρμησε! Κράτα την αναπνοή σου και κολύμπα ή μάλλον γράφε ασταμάτητα, ανοργάνωτα, άτακτα ό,τι σου κατεβαίνει στο κεφάλι για το θέμα.

 «Όποιος αρχίζει έχει ήδη διανύσει το μισό σχεδόν δρόμο», τόνιζε ο Αριστοτέλης. Και είχε δίκιο. Επιτάχυνε το ρυθμό σου και γράψε σχεδόν αυτόματα για 1 περίπου ώρα χωρίς διακοπή. Όταν μία λέξη δεν σου έρχεται στο νου, δεν πειράζει. Βάλε ένα (+) και συνέχισε. Ορθογραφία, στίξη, σύνταξη, λεξιλόγιο, αρθρωτικές λέξεις δεν σε ενδιαφέρουν. Επαναλήψεις, άστοχες εκφράσεις, απεραντολογίες, φλυαρίες, το ίδιο.

 Μην ξαναδιαβάζεις ό,τι γράφεις. Προχώρα μέχρι να σου τελειώσει το μελάνι.

 Όταν τελειώσεις, σήκω από το γραφείο ή όπου αλλού κάθεσαι και πήγαινε για ένα καφέ. Θα σου κάνει καλό.

Η δεύτερη γραφή – ανατροφοδότηση

Γυρνάς στο σπίτι και ξαναπιάνεις το κείμενό σου. Θα διαπιστώσεις ότι έγραψες 4-5 περίπου σελίδες άσχημα, κυρίως γιατί συνέδεσες άκομψα τις λέξεις και τις φράσεις. Ωστόσο, σε ικανοποιεί το γεγονός ότι μπόρεσες να γεμίσεις τόσες σελίδες. Τώρα, όμως, πρέπει να πιάσει δουλειά το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου σου που θα λογοκρίνει και θα διορθώσει το γραπτό σου. Όταν έχεις πια ξεχάσει τι έ-γραψες, είναι σαν να το βλέπεις για πρώτη φορά. Ξέχνα ότι το έγραψες εσύ και υποδύσου τον πιο αυ-στηρό κριτή.

Ο Peter Elbow γράφει: «Το ουσιαστικό ταλέντο στη γραφή είναι η ικανότητά σας να βλέπετε τις δυ-νατότητες του γραπτού σας. Είναι σαν να κοιτάτε μ’ ένα νέο μάτι ένα δωμάτιο του διαμερίσματός σας και να φαντάζεστε πώς θα ήταν αν αλλάζετε τη θέση των επίπλων». Καιρός για δράση! Πρέπει να δι-ορθώσεις τρεις φορές το κείμενο, μέχρι να καταλήξεις στην τελική του μορφή. Το σύνθημά μας είναι ένα:

«ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ» και για την αντιγραφή: αρχιτεκτονική σχολή Bauhaus. Έγραψες για παράδειγμα 5 σελίδες. Στις Εξετάσεις, ωστόσο, 2 1/2 σελίδες είναι ικανοποιητική έκταση. Άρα, αυτό που πρέπει να κάνεις είναι όχι να προσθέσεις λέξεις/φράσεις, περιόδους/ παραγράφους, αλλά να αφαιρέσεις και να διαγράψεις τις περιττές. Σε καθένα από τα τρία στάδια, πρέπει να «χτενίζουμε» το κείμενο και να το σμιλεύουμε ξανά και ξανά, ώστε να προβάλλουν οι ιδέες μας. «Μοιάζει με την εργασία του χρυσοθήρα, ο οποίος διαχωρίζει υπομονετικά τα ψήγματα του χρυσού από τις γαιώδεις προσμείξεις».

1η ανάγνωση / έλεγχος: Η μέθοδος «του σπαθιού» ή του “delete”

Διάβασε μονορούφι το γραπτό σου, με το στιλό στο χέρι ή το ποντίκι, αν προτιμάς, με την ταχύτητα του μελλοντικού σου αναγνώστη-καθηγητή. Σημείωσε στο περιθώριο λάθη δομής. Χρησιμοποίησε αλλού παρενθέσεις και αλλού αγκύλες για υλικό που πρέπει να διαγραφεί, να πυκνωθεί αντίστοιχα, ή να μετακινηθεί ή ακόμα και να διαγραφεί. Σκοπός σου είναι να εκτιμήσεις τις μακρο-ισορροπίες του κειμένου:
- ισορροπία των μερών μέσα στο σύνολο (πόσο ανέπτυξα το πρώτο ζητούμενο και πόσο το δεύ-τερο; // μήπως ο πρόλογος είναι εκτενής; )
- ισορροπία των παραγράφων μέσα στα μέρη
- ισορροπία των φράσεων μέσα στις παραγράφους
- ισορροπία των λέξεων μέσα στις φράσεις

2η ανάγνωση / έλεγχος: η μέθοδος του “copy – paste”

Τώρα που τελείωσα το «μοντάρισμα» του χειρογράφου, πιάνω δουλειά σε κάθε παράγραφο χωριστά: διαγράφω – προσθέτω – αλλάζω – ξαναγράφω. Κόβω και κολλάω. Να έχεις στο νου σου το εξής: «Μα πρόταση δεν πρέπει να έχει παραπάνω λέξεις ούτε μια παράγραφος παραπάνω προτάσεις, για τον ίδιο λόγο που ένα σχέδιο δεν πρέπει να έχει παραπάνω γραμμές ή μια μηχανή παραπάνω εξαρτή-ματα. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε μόνο μικρές φράσεις ούτε ότι πρέπει να παραλείπουμε όλες τις λεπτομέρειες, αλλά ότι κάθε λέξη πρέπει να έχει τη σημασία της». Πρέπει να φτάσεις σε τέτοιο σημείο που να μην μπορείς να αφαιρέσεις πια καμία λέξη από τη φράση, καμία φράση από την παρά-γραφο. Εάν το επιχειρήσεις, τότε το νόημα καταστρέφεται.

3η ανάγνωση / έλεγχος: η μέθοδος του «φτερού»
Πρόκειται για τον έλεγχο του τελικού χειρογράφου: γράψιμο στο «καθαρό», με καλλιγραφία, περιθώ-ρια, είσθεση, ορθογραφία, στίξη, τονισμό, σωστή σύνταξη και έκφραση χωρίς λάθη. Στη διάρκεια της φάσης αυτής, τις περισσότερες φορές να εργάζεστε με ανοιχτό ένα λεξικό

Εφαρμογή

Θέμα: «Στο σχολείο σου διεξάγεται συζήτηση για τις σχολικές εκδρομές. Εκπροσωπώντας τους συμ-μαθητές σου, εκφωνείς μια ομιλία, επισημαίνοντας τα αρνητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν, κατά τη γνώμη σου, τις σχολικές εκδρομές και προτείνεις ένα εναλλακτικό μοντέλο, ταιριαστό στη μαθητική σας ιδιότητα και θετικό για τη ζωή του σχολείου»

Δείγμα ελεύθερης γραφής

Ζούμε με άγχος, πίεση, όλα για τις εξετάσεις, γι’ αυτό και η πενταήμερη και οι άλλες εκδρομές στην Α’ και τη Β’ Λυκείου έχουν πολύ μεγάλη σημασία, για να παίξουμε, να διασκεδάσουμε, να εκτονωθούμε να γνωριστούμε να ξεσκάσουμε από τα μαθήματα. Είναι τελικά μεγάλη υπόθεση να έχεις λεφτά και να πηγαίνεις πενταήμερη με τους κολλητούς σου. Για πολλούς από μας είναι η πρώτη πραγματική έξοδος από το σπίτι, νιώθουμε πως ενηλικιωθήκαμε και κάνουμε ό,τι θέλουμε.

Ο στόχος για το 90% των παιδιών είναι να πάνε, να τα πιούνε και να περάσουν καλά. Να τα δώσουν όλα. Είναι η πρώτη επαφή με την ανεξαρτησία τους. Φυσικό είναι όλοι να έχουν το μυαλό τους στη διασκέδαση και στο ξεφάντωμα. Κάνουμε όμως ό,τι πραγματικά θέλουμε; ή μας αναγκάζουν να πάμε όπου θέλουν τα πρακτορεία και να κάνουμε ό,τι είναι της μόδας; Είναι μαθητικές εκδρομές ή κάτι προκατ … Πολλοί είναι εκείνοι που έρχονται, να εκμεταλλευτούν την ανάγκη αυτή των μαθητών και να αυγατίσουν τα κέρδη τους πατώντας πάνω σε αυτήν. Το μεγαλύτερο αλισβερίσι γίνεται, ωστόσο, καιρό τώρα με τις σχολικές εκδρομές. Μια συζήτηση που ανοίγει κατά καιρούς, όχι όταν προετοιμάζονται (Οκτώβρη-Γενάρη) αλλά κυρίως σε περιόδους που πραγματοποιούνται οι πολυήμερες σχολικές εκδρομές, με αφορμή τραγικά περιστατικά, ατυχήματα, δηλητηριάσεις κτλ.. Στην ουσία δεν υπάρχει επιμορφωτικό στοιχείο σε μια τέτοια, πολυήμερη εκδρομή… Τα παιδιά θέλουν μεγάλο ξενοδοχείο με ανέσεις και μπουζούκια για να ξεσαλώσουν. Τα μεγάλα τουριστικά νησιά έχουν γίνει πιάτσες, όπου όλα μπορούν να συμβούν.

Οι σχολικές εκδρομές δυστυχώς είναι η ευκαιρία για πολλούς συμμαθητές μας να βγάλουν λεφτά, να πάρουν μίζες από πρακτορεία και κέντρα διασκέδασης, μια μικρογραφία δηλαδή της κοινωνίας έχουμε γίνει. Πασχίζουν να μας μάθουν από μικρή ηλικία τις «αξίες» τους. Το να ανταγωνίζεσαι με το συμμαθητή σου για το ποιος θα φάει ποιον και να μαθαίνεις να παίρνεις μίζες από όπου μπορείς εις βάρος των άλλων! Ο επιμορφωτικός τους χαρακτήρας είναι απλώς για τα... μάτια, και οι εκδρομές στην ουσία εξυπηρετούν τις επιθυμίες των μαθητών και την τουριστική βιομηχανία. Ο τζίρος των ξενοδοχείων, εστιατορίων, μπαρ και πρακτορείων είναι τεράστιος - υπολογίζεται στα 120 εκατ. ευρώ ετησίως. Και όχι μόνο. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχει αποκαλυφθεί ότι ακόμη και οι ντίλερ ναρκωτικών ακολουθούσαν τα αθηναϊκά σχολεία στην Κέρκυρα, στην Κρήτη και στη Ρόδο για να μη χάσουν μια πελατεία που θέλει «να τα δώσει όλα.... Ο λόγος του καθηγητή σε αυτά τα παιδιά δεν περνάει. Οι εκπαιδευτικοί πηγαίνουν στις εκδρομές, χωρίς να πληρώνονται, για να μην κοιμούνται όλο το βράδυ - διαφορετικά δεν μπορείς να ελέγξεις τους μαθητές…

Κι ας έρθουμε τώρα στο κόστος των εκδρομών που είναι πράγματι μεγάλο και γι’ αυτό πολλοί συμμαθητές μας δεν έρχονται, γιατί οι δικοί τους δεν έχουν λεφτά να τους δώσουν και μένουν σπίτι τους, ενώ οι συμμαθητές τους διασκεδάζουν. 300-500 ευρώ «το κεφάλι» κοστίζει σε μια οικογένεια να στείλει το παιδί της σε μια πενθήμερη εκδρομή που διοργανώνει το σχολείο! Τόσο πληρώνουν τα εισιτήρια και το δωμάτιο. Συμπληρωματικά σε αυτά τα έξοδα μπαίνει το χαράτσι για την κραιπάλη σε μπουζούκια και κλαμπ (συνήθως αποθήκες διαμορφωμένες ειδικά για τις πενθήμερες) όπου στοιβάζουν 3.000 άτομα σε χώρους των 1.500-2.000. Όλα αυτά, για εκδρομές που συμπεριλαμβάνονται υποτίθεται στην εκπαιδευτική διαδικασία και όπως τα βιβλία, τα θρανία και οι καθηγητές θα έπρεπε να χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό!

Η επικίνδυνη πολιτική τους μπλέκει σε συνεχώς και χειρότερα παρατράγουδα τους μαθητές. Ωστόσο, κάποια περιστατικά, όπως οι τροφικές δηλητηριάσεις που σημειώθηκαν δεν μπορούν να προβλεφθούν, όταν τρία σχολεία επέστρεφαν εσπευσμένα με γαστρεντερίτιδα. Άλλωστε, δεν είναι λίγα τα τραγικά περιστατικά που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια κατά τη διάρκεια των σχολικών εκδρομών, με πρώτα αυτά των Τεμπών και του Μαλιακού. Ένας 18χρονος μαθητής από το τεχνικό λύκειο Γλαύκης Ξάνθης πνίγηκε στην πισίνα του ξενοδοχείου στην Κέρκυρα, όπου διέμενε το σχολείο του.

Οι σχολικές εκδρομές θα έπρεπε να έχουν μορφωτικό περιεχόμενο, να γνωρίσουν τα παιδιά μνημεία, αξιοθέατα, την πολιτιστική μας κληρονομιά, τα μουσεία μας, αλλά και τα ήθη ενός τόπου. Καλή και η διασκέδαση αλλά δε φτάνει. Το σχολείο άλλωστε πρέπει να σου μαθαίνει την ποιότητα της ψυχαγωγίας.

Η διοργάνωση των σχολικών εκδρομών να αφορά όλους τους μαθητές, να είναι σύμφωνη με τις προτεραιότητες που θα βάλουν οι ίδιοι οι μαθητές και όχι σύμφωνη με τα καλούπια που βάζουν οι πράκτορες για τα κέρδη τους. Οι ίδιοι οι μαθητές να διαλέγουν τον προορισμό που αρέσει σε εκείνους και όχι αυτόν που θέλουν τα τουριστικά γραφεία, να διαμορφώσουν το περιεχόμενο των εκδρομών σύμφωνα με τις ανησυχίες και τα ενδιαφέροντά τους, να παλέψουν για την εξασφάλιση κονδυλίων για την εκδρομή τους.

Πρέπει το Υπουργείο Παιδείας να χρηματοδοτεί τις εκδρομές, να τις θεωρεί κομμάτι της ζωής του σχολείου και όχι ευκαιρία για τα πρακτορεία να καθορίσουν εκείνα την τουριστική κίνηση των μαθητών στα νησιά που θέλουν. Από την αρχή της χρονιάς οργανωμένα όλα τα παιδιά με το σύλλογο καθηγητών και γονέων να επιλέγουμε και να προγραμματίζουμε τις επισκέψεις και τις εκδρομές για όλη τη χρονιά, με σκοπό όχι μόνο να εκτονωθούμε αλλά και να μάθουμε, να δούμε, να ακούσουμε.

Οι σχολικές εκδρομές είναι κομμάτι της ζωής του σχολείου. Για όλα τα άλλα που μας αφορούν οι άλλοι αποφασίζουν για μας, χωρίς να μας ρωτήσουν. Ας μην τους το επιτρέψουμε. Θέλουμε τη ζωή μας εμείς να την επιλέγουμε και να φτιάξουμε ένα σχολείο στα μέτρα μας και για τις ανάγκες μας.

Δείγμα δεύτερης γραφής
 

Στο σχολείο της πίεσης, του άγχους και της ημιμάθειας, κάπου ανάμεσα στη διαδρομή σχολείο-φροντιστήριο-σπίτι, η σκέψη της πενθήμερης εκδρομής - αλλά και των άλλων πολυήμερων εκδρομών στην Α’ και Β’ Λυκείου - αποτελεί για τον καθένα από μας πολύ σπουδαία υπόθεση. Εκεί που μοχθούμε και αγχωνόμαστε για το μέλλον μας μετά το σχολείο, προσμένουμε ανυπόμονα μια μοναδική ευκαιρία να διασκεδάσουμε με όλους τους συμμαθητές μας, να ξεφύγουμε για λίγο, να δεθούμε μεταξύ τους, να κρατήσουμε ξεχωριστές εμπειρίες.

Η εκδρομή στην τελευταία τάξη του Λυκείου σηματοδοτεί το πρώτο βήμα προς την ελευθερία της ενήλικης ζωής, και είναι ίσως ένα «bachelor πάρτι». «Είμαι ελεύθερος!» Έτσι αισθάνεται ο/η 18χρονος/η.

Ωστόσο, πολλά είναι τα σύννεφα που έχουν μαζευτεί τα τελευταία χρόνια πάνω από τις σχολικές εκδρομές, που κάθε άλλο παρά σχολικές μπορεί κάποιος ψύχραιμος να τις χαρακτηρίσει. Σε αυτού του είδους τις εκδρομές, δυστυχώς, δεν εξασφαλίζονται ούτε οι μορφωτικοί στόχοι ούτε η υγιεινή και η ασφάλεια των παιδιών. Υπάρχει, όμως, η πολιτική βούληση να καταργηθούν αυτού του είδους οι εκδρομές, τη στιγμή που εξυπηρετούνται ισχυρά οικονομικά συμφέροντα; Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο των σχολικών εκδρομών εξυπηρετεί μόνο τη βιομηχανία των ξενοδοχείων, νυχτερινών κέντρων και πρακτορείων. Δεν εξυπηρετούν κανένα μορφωτικό ή εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Η εμπορευματοποίηση των εκδρομών έχει θύματα και τα ίδια τα παιδιά. Πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου συμμαθητές μας χρηματίζονται από επιτήδειους ιδιοκτήτες τουριστικών γραφείων ή νυχτερινών κέντρων, προκειμένου να προτιμήσουν τη δική τους επιχείρηση. Εξάλλου, οι διακινητές ναρκωτικών στοχοποιούν τις εκδρομές μας, για να πουλήσουν την «πραμάτεια» τους στα ανυποψίαστα και αφελή παιδιά.

Όσον αφορά στο ρόλο του καθηγητή-συνοδού, ο λόγος του στα περισσότερα παιδιά δεν έχει πειστικότητα εκτός σχολείου. Το μέλημά του είναι να μη νοικιάσουν μηχανάκια και να μην πάνε μεθυσμένα στην πισίνα, να είναι ασφαλή. Στις εκδρομές ο συνοδός εκπαιδευτικός δεν κοιμάται καθόλου. Νιώθει ανίσχυρος μπροστά στο ενδεχόμενο του κινδύνου, που για τους εφήβους λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Πρέπει να είναι δάσκαλος, αστυνομικός, ψυχολόγος και διαιτητής, έτσι ώστε να μπορεί να χειριστεί παραλογικές καταστάσεις αγοραίου γούστου (π.χ. νυχτερινές διασκεδάσεις) αλλά και κανιβαλικές εκφράσεις χουλιγκανισμού (π.χ. διαμάχες σχολείων).

Παράλληλα, για τις σχολικές εκδρομές ο Έλληνας γονιός βάζει αρκετά βαθιά το χέρι στην τσέπη. Σύμφωνα με στοιχεία, οι εκπαιδευτικές εκδρομές των μαθητών κοστίζουν ετησίως στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς περισσότερα από πενήντα εκατομμύρια ευρώ (50.000.000). Αν και εφόσον χαρακτηρίζονται εκπαιδευτικές, θα έπρεπε να επιδοτούνται 100% από το υπουργείο Παιδείας. Πολλά παιδιά, μάλιστα, δεν πηγαίνουν στις πενθήμερες εκδρομές, γιατί δεν έχουν να καλύψουν το κόστος τους που ανέρχεται σε 400 με 500 ευρώ το άτομο.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα τελευταία χρόνια πολλοί συμμαθητές μας έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια σχολικών εκδρομών. Τα Τέμπη και ο Μαλιακός βάφτηκαν με το αίμα παιδιών στο βωμό αδίστακτων επιχειρηματικών συμφερόντων και μιας πολιτικής που διαιωνίζει το πρόβλημα. Ως πότε πια θα θρηνούμε θύματα;

Πολλοί είναι αυτοί που ζητούν να καταργηθούν οι σχολικές εκδρομές, καθώς πλέον εξυπηρετούν μόνο οικονομικά συμφέροντα και όχι εκπαιδευτικά ή μορφωτικά. Γεγονός που όλοι παραδέχονται είναι ότι οι σχολικές εκδρομές έχουν μετατραπεί σε… αγρυπνίες. Σύσσωμη πλέον η εκπαιδευτική κοινότητα απαιτεί την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου των σχολικών εκδρομών.

Μιλάμε πάντα για ένα κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπως είναι οι σχολικές εκδρομές, που σκοπό έχουν τη διαπαιδαγώγηση και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή, που του δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσει διαφορετικούς τόπους, την πολιτιστική και περιβαλλοντική ομορφιά του τόπου μας.

Η διοργάνωση των σχολικών εκδρομών μπορεί και πρέπει να γίνει υπόθεση όλων των μαθητών, του 15μελούς και των 5μελών, να είναι σύμφωνη με τις προτεραιότητες που θα βάλουν οι ίδιοι οι μαθητές και όχι σύμφωνη με τις επιταγές των επιχειρηματιών. Οι ίδιοι οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν τον προορισμό που τους αρέσει και όχι αυτόν που επιτάσσουν τα συμφέροντα του τουριστικού κεφαλαίου, να διαμορφώσουν το περιεχόμενο των εκδρομών σύμφωνα με τις ανησυχίες και τα ενδιαφέροντά τους, να παλέψουν για την απαραίτητη χρηματοδότησή τους.

Για το πρόβλημα μια λύση υπάρχει: να αναλάβει η Πολιτεία και το αρμόδιο Υπουργείο εξολοκλήρου την ευθύνη της ασφάλειας των μαθητών και το κόστος των εκδρομών και να πάρει τα μέτρα του να εντάξει τις εκδρομές στο σχολικό πρόγραμμα, σαν συστατικό στοιχείο της συνολικής μορφωτικής διαδικασίας και αγωγής. Το πρόγραμμα των επισκέψεων για όλη τη χρονιά με πρόταση κάθε καθηγητή και με τη συμμετοχή των εκπροσώπων των μαθητών για κάθε τάξη (για όλους τους μαθητές της τάξης), να αποφασίζεται στο Σχολικό Συμβούλιο από τις αρχές της σχολικής χρονιάς.

Όλα αποδεικνύουν αυτό που οι ίδιοι ξέρουν πολύ καλά. Ότι δε πάει άλλο με το σχολείο και τη ζωή που άλλοι φτιάχνουν για μάς. Οι ίδιοι οι μαθητές μπορούν να φτιάξουν το μέλλον και τη ζωή που έχουν ανάγκη. Το σχολείο των αναγκών των μαθητών και το σχολείο που τους αξίζει είναι αυτό για το οποίο παλεύουν και πρέπει να παλέψουν ακόμα πιο δυναμικά και οργανωμένα.



ΠΗΓΗ
Δημήτρης Χριστόπουλος

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ/ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ ΑΠΟΨΗΣ ΣΕ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

Κατανόηση κειμένου είναι μία διαδικασία κατασκευής νοήματος μέσω της αλληλεπίδρασης αναγνώστη και κειμένου. Η κατανόηση κειμένου προϋποθέτει την ύπαρξη τριών οντοτήτων:

1. του αναγνώστη που κατανοεί,

2. του κειμένου προς κατανόηση και

3. της δραστηριότητας - αλληλεπίδρασης η οποία είναι μέρος της κατανόησης.

ΒΗΜΑΤΑ:

1. Διαβάζουμε πολλές φορές το απόσπασμα.

2. Το εντάσσουμε στη συνολική λογική του κειμένου, για να το κατανοήσουμε καλύτερα. Πολλές φορές, διευκρινίσεις για όρους του αποσπάσματος περιέχονται σε άλλα σημεία του κειμένου.

3. Υπογραμμίζουμε τις λέξεις-κλειδιά.

4. Διαπιστώνουμε εάν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη γλώσσα λογικά ή συνυποδηλωτικά.

5. Στη δεύτερη περίπτωση αποσυμβολίζουμε το απόσπασμα και το διατυπώνουμε κυριολεκτικά.

6. Διαπιστώνουμε τη λογική σχέση που συνδέει τις προτάσεις / φράσεις / λέξεις του αποσπάσματος. Συνήθως, η σχέση αυτή καθορίζει και το βασικό τρόπο ανάπτυξης της δικής μας παραγράφου.

7. Αφού αναδιατυπώσουμε το απόσπασμα (με δικές μας λέξεις), το τοποθετούμε ως θεματική περίοδο στην προς ανάπτυξη παράγραφο.

8. Από τη στιγμή αυτή, η θεματική περίοδος αποτελεί την αποδεικτέα θέση που καλού-μαστε να αποδείξουμε.

9. Για να την αναπτύξουμε μπορούμε να θέσουμε – με βάση την αποδεικτέα θέση – ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα: ΤΙ – ΓΙΑΤΙ – ΣΥΝΕΠΩΣ – ΑΝ ΔΕΝ – ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ – ΠΩΣ, τα οποία ενεργοποιούν σκέψεις και συλλογισμούς.

10. Με βάση την αποδεικτέα θέση, συγκεντρώνουμε αποδεικτικό υλικό (θεωρητικό και πρακτικό) και οργανώνουμε την επιχειρηματολογία μας με τις 11 μεθόδους οργάνωσης των επιχειρημάτων:

1. ορισμός – διευκρίνιση

2. διαίρεση

3. αιτιολόγηση

4. αποτέλεσμα-σκοπός

5. αντίθεση

6. ερώτηση-απάντηση

7. προϋποθέσεις

8. ιστορική αναφορά

9. μαρτυρία

10. αξιολόγηση

11. συμπέρασμα

Εφαρμογή

 «Ο Τύπος αποτελεί το βασικό μέσο άσκησης κριτικής στην εξουσία».

1 Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που απαιτεί την άσκηση σοβαρής, αμείλικτης και συνεχούς κριτικής, 2 προκειμένου να αποκαλύπτονται οι όποιες αδυναμίες κατά την άσκηση της εξουσίας και οι τυχόν ατασθαλίες. 3 Κι αυτό γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ είναι το καλύτερο των πολιτευμάτων, είναι ταυτόχρονα και το πιο εύθραυστο, 4 με την έννοια ότι κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή από τους υπονομευτές του. 5 Γι’ αυτό στα πλουραλιστικά πολιτικά καθεστώτα, ο Τύπος ως «τέταρτη εξουσία» είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να επιβλέπει την ομαλή λειτουργία των τριών άλλων εξουσιών, να κα-ταγγέλλει τις παραλείψεις τους, να διαφωτίζει τις αποφάσεις τους, ασκώντας έλεγχο και κριτική προς πάσα κατεύθυνση. 6 Αντίθετα, στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αυτή η λειτουργία βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία των κρατούντων. 7 Εφόσον, λοιπόν, η πολιτική κριτική του Τύπου είναι αντικειμενική, αμερόληπτη, ακριβοδίκαιη και αδογμάτιστη, 8 τότε σίγουρα ο Τύπος αποτελεί εγγύηση για το δημοκρατικό πολίτευμα.

Η πρόταση 1 αποτελεί αξιολογική κρίση

Η πρόταση 2 δηλώνει τον επιδιωκόμενο σκοπό της πρότασης 1

Η πρόταση 3 αιτιολογεί την πρόταση 2

Η πρόταση 4 διευκρινίζει την πρόταση 3

Η πρόταση 5 αποτελεί λογικό συμπέρασμα της πρότασης 4

Η πρόταση 6 δίνει την αντίθεση της πρότασης 5

Η πρόταση 7 αποτελεί προϋπόθεση με την οποία ισχύει η πρόταση 5

Η πρόταση 8 αποτελεί το τελικό συμπέρασμα.

Παραδείγματα
1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: … με το ένα βιβλίο ν’ ανασκευάζει ή να πολεμάει τ’ άλλο, όλα μαζί σε γυμνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου… (Ημερήσια, 2009)

Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα βιβλία εκγυμνάζει τον άνθρωπο στη διαδικασία του διαλόγου. Το βιβλίο είναι χώρος έκφρασης, διακίνησης και αντιπαράθεσης ιδεών, από-ψεων και θεωριών. Η ύπαρξη διαφορετικών, ακόμη και αντίθετων οπτικών απέναντι σε ένα θέμα συμβάλλει στην πολυπρισματική θέαση της πραγματικότητας και στον πλου-ραλισμό των ιδεών. Όλα αυτά αποτελούν έναυσμα πνευματικής αναζήτησης και κριτικής προσέγγισης, αποδεσμεύουν το άτομο από προκαταλήψεις και δογματισμούς, φραγμούς στην επικοινωνία με τους άλλους και προάγουν το διάλογο. Συνεπώς, το άτομο μαθαίνει να σέβεται τις απόψεις των άλλων και αποκτά πνευματική ανεκτικότητα. (87 λέξεις)

2. Να αναπτύξετε σε 100-120 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπά-σματος από το κείμενο: «Και η Ελευθερία είναι υ π ε ύ θ υ ν η. Τούτο σημαίνει πως δεν είναι μεγάλη η ευθύνη του ανθρώπου μονάχα όταν έχει χάσει την Ελευθερία του αλλά κι όταν την έχει κερδίσει.»  (Επαναληπτικές Ημερησίων 2007)

Ελευθερία και ευθύνη είναι έννοιες αλληλένδετες. Κατ’ αρχάς, εξαρτάται από τον καθένα μας να κατακτήσει την εσωτερική του ελευθερία. Αλλά και όταν την κατακτήσει, είναι υπεύθυνος να την αξιοποιήσει, για να πετύχει τους υψηλούς στόχους που θέτει στη ζωή του και όχι να την σπαταλήσει σε άγονες περιπλανήσει. Επίσης, έχει ευθύνη να προφυλάξει την ελευθερία από τους εχθρούς της. Κι αυτό γιατί η ελευθερία είναι ένα διαρκές αγώνισμα, μια ανάβαση στην κλίμακα του πολιτισμού, μια δοκιμασία εις το διηνεκές. Αντίθετα, η ανευθυνότητα είναι εχθρός της ελευθερίας. Ο ανεύθυνος είναι και ανελεύθερος, εφόσον αποποιείται την ελευθερία του και δεν αποδέχεται τις ευθύνες για ό,τι πράττει και για όσα παραλείπει να πράξει.

3. "H δημόσια, κι όχι μόνο, ζωή, πάσχει όπως έχουμε επισημάνει κι άλλες φορές από έναν έντονο επικοινωνισμό". Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 200-250 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η επιμέλεια της δημόσιας εικόνας των κυβερνήσεων έχει, για πολλούς λόγους, κερδίσει έδαφος σε βάρος της παραγωγής πολιτικής τα τελευταία 30 χρόνια. Στην Ελλάδα το φαινόμενο αναπτύχθηκε γρήγορα τα τελευταία 15 χρόνια. Επικοινωνισμός είναι η κυριαρχία της εικόνας στην πολιτική. Όταν μόνος στόχος της πολιτικής είναι η εικόνα. Δικαιολογημένα, η κατάληξη -ισμός προδιαθέτει αρνητικά. Ο επικοινωνισμός ακούγεται σαν να είναι μια ασθένεια της σύγχρονης πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Αν λοιπόν ήταν ιός ο επικοινωνισμός, τότε είναι ισχυρός και αρκετά μεταλλαγμένος, γιατί προσβάλλει οριζόντια τους φορείς του συστήματος της πολιτικής – και όχι μόνο - επικοινωνίας στη χώρα μας. Ας θυμηθούμε πόσες φορές προφέρονται και γράφονται το επίθετο ‘επικοινωνιακός’ και το επίρρημα ‘επικοινωνιακά’ στα ΜΜΕ. Από το πιο σπουδαίο μέχρι το ασήμαντο, τα πάντα στην πολιτική ανάγονται, αργά ή γρήγορα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στη διάσταση της επικοινωνίας. Παλιά ο πολιτικός στηριζόταν στην προσωπική επαφή του με τον κόσμο, στο πολιτικό του αισθητήριο και τη διορατικότητά του. Σήμερα όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από τους δημοσκόπους. Οι δημοσκοπήσεις όχι μόνο δεν προσφέρουν ασφαλή στοιχεία, αλλά απλούστατα οι πολιτικοί τις χρησιμοποιούν απλώς για να βρουν τρόπους επικοινωνιακής διαχείρισης των τάσεων της κοινής γνώμης και όχι σαν εργαλεία διάγνωσης και επίλυσης των σημαντικών για την κοινωνία προβλημάτων. Γίνεται φανερό πως ο ‘επικοινωνισμός’ είναι εδώ και πλήττει όχι μόνο τους πολιτικούς. Εξίσου, αν όχι περισσότερο, αφορά τους δημοσιογράφους. Αλλά και το κοινό της πολιτικής που όλο και πιο εθισμένο σε αυτόν αλλά και δύσπιστο εξαιτίας του γίνεται.



ΠΗΓΗ
Δημήτρης Χριστόπουλος