ΠΟΛΕΜΟΣ-ΕΙΡΗΝΗ

 

Η ιστορία του εικοστού αιώνα τόσο σε επίπεδο εθνικό όσο και σε παγκόσμια κλίμακα, είναι ιστορία συνεχών πολέμων ανάμεσα σε διαφόρους λαούς της γης. Η ανάγκη για ειρήνευση και ομαλή συνύπαρξη αποτελεί κορυφαία προϋπόθεση για την ευτυχία και την πρόοδο ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ο Ρίτσος υπογραμμίζει με τη λιτή αυτή φράση του, το μεγαλείο της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Ωστόσο παρ’ όλη την ευδαιμονία που προσφέρει και εξασφαλίζει για τον άνθρωπο η ειρήνη, η οδός που οδηγεί σ’ αυτήν είναι ακανθώδης και δύσβατη. Μολονότι «ο πόλεμος είναι συμπόσιο γυπών και απώλεια υπάρξεων», κατά τον λόρδο Βύρωνα, καθημερινά πληροφορούμαστε πως ολοένα περισσότεροι λαοί παρασύρονται από την καταστροφική του λαίλαπα, χιλιάδες άνθρωποι χάνουν την αξιοπρέπειά τους, τη ζωή τους, ολοένα περισσότερα κράτη αναζητούν την ασφάλεια σε πολεμικούς εξοπλισμούς και αποκτούν πυρηνικά όπλα.

Η ειρήνη είναι υπέρτατη ηθική αξία, γιατί προστατεύει από τον όλεθρο το πολυτιμότερο αγαθό που υπάρχει στον κόσμο, τη ζωή. Γι’ αυτό η μόνιμη εγκαθίδρυσή της αποτελεί κορυφαία εκδήλωση ανθρωπισμού, καθώς αναγνωρίζεται έμπρακτα πως τίποτε δεν είναι σπουδαιότερο από την ανθρώπινη ύπαρξη. Δικαιολογημένα, λοιπόν, η ειρήνη θεωρήθηκε ευλογία, λατρεύτηκε και υμνήθηκε.

Στην εποχή μας, όμως, και όχι μόνο, υπάρχει κρίση ανθρωπισμού. Μετά το τυπικό τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο κόσμος δεν ευτύχησε να ζήσει μιας ημέρας παγκόσμια ειρήνη. Κι όταν εμείς γευόμαστε τους καρπούς της ειρήνης κι είμαστε εφησυχασμένοι και μακάριοι, χορτάτοι και αμέριμνοι, δε σκεφτόμαστε πως, κάπου κοντά μας ή πιο μακριά, τα δάχτυλα δεν ξεκολλάνε απ’ τις σκανδάλες των όπλων που «ξερνούν» το θάνατο. Και τα όπλα αυτά τα παράγουν, ειρηνικότατα, οι λαοί που ζουν «εν ειρήνη», σήμερα για να σκοτώνονται κάποιοι άλλοι, αύριο για να αφανιστούν οι ίδιοι. Είναι, λοιπόν, οξύμωρο σχήμα να μιλάμε για ειρήνη που κατασκευάζει τα όργανα που τη σκοτώνουν. Γνήσια ειρήνη είναι μόνο αυτή που υπηρετεί τις ιδέες της κι όχι αυτή που προετοιμάζει τον επόμενο πόλεμο.

Αρχικά παρατηρούμε πως η ειρήνη είναι μια κατάσταση κατά την οποία συνυπάρχουν αρμονικά και αδελφωμένα οι άνθρωποι όλων των κρατών του κόσμου. Μια τέτοια κατάσταση αρμονίας αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την επίτευξη της προόδου, της ασφάλειας, της γαλήνης, της αξιοπρέπειας, της ευημερίας μέσα σε μια κοινωνία. Το άτομο που έχει εξασφαλίσει την ειρήνη τόσο για τον εαυτό του, όσο και για την κοινωνία, είναι απαλλαγμένο από την αγωνία και το άγχος, απ’ την ταραχή και το φόβο, απ’ τα πάθη και τις συναισθηματικές συγκρούσεις. Έχει την δυνατότητα να αναπτυχθεί σε όλα τα επίπεδα της δραστηριότητάς του, αφού πληρεί μία από τις βασικότερες προϋποθέσεις, την ψυχική γαλήνη και ισορροπία. Επιπλέον η ειρήνη είναι απαραίτητη για την διατήρηση της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας του ατόμου. Ο πόλεμος οδηγεί το άτομο στο θάνατο, σε πολλή νεαρή ηλικία τις περισσότερες φορές. Άλλωστε είναι πολύ συνηθισμένες οι περιπτώσεις των ακρωτηριασμών και των σωματικών αναπηριών σε άτομα όλων των ηλικιών και φύλων, εξαιτίας κάποιας εχθρικής πολεμικής ενέργειας. 
 

Η ειρήνη συνεπάγεται την κοινωνική ευρυθμία και γαλήνη. Η απουσία συγκρούσεων διασφαλίζει την υπακοή στους νόμους της κοινωνίας, την ομαλή συμβίωση των πολιτών αυτής. Δεν είναι ελάσσονος σημασίας η συμβολή της ειρήνης στην προώθηση των γραμμάτων και των τεχνών, καθώς και των επιστημών και της τεχνολογίας. Η πρόοδος του πολιτισμού είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί μόνο κάτω από καθεστώς ειρήνης, αφού είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των μελών μιας κοινωνίας καθώς και των μελών της παγκόσμιας επιστημονικής και καλλιτεχνικής κοινότητας. Επιπλέον η ειρήνη είναι απαραίτητη για τη διατήρηση και την εδραίωση της δημοκρατίας, της εξουσίας του δήμου, του λαού. Ο πόλεμος οδηγεί ένα κράτος, μια κοινωνία στην αποδιοργάνωση, το αποσυντονίζει πολιτικά με αποτέλεσμα η εξουσία να περιέρχεται στη δικαιοδοσία των λίγων ειδημόνων του πολέμου. Ο λαός παύει να αποφασίζει για τη τύχη του και οδηγείται έτσι στην εξαθλίωση και στην οπισθοδρόμηση. Τέλος, σε ειρηνική περίοδο, οι προοπτικές ανάπτυξης της οικονομικής ζωής είναι άριστες, οι παραγωγικές δυνάμεις του κράτους βρίσκονται σε εγρήγορση και δημιουργική ανέλιξη. Έτσι εξασφαλίζεται η οικονομική ευμάρεια τόσο του κράτους, όσο και του πολίτη.

Ωστόσο, παρά τη αδιαμφισβήτητη θετική προσφορά της ειρήνης σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης και κρατικής δραστηριότητας, παρατηρούμε πως ολοένα και σε μεγαλύτερο βαθμό αυτή διασαλεύεται σ’ όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου αυτού. Αρχικά οφείλουμε να επισημάνουμε πως η κρίση που διέρχεται η ειρήνη, εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης κρίσης θεμελιωδών παραδοσιακών αξιών που καθορίζουν και οριοθετούν τις διαπροσωπικές και διακρατικές σχέσεις στο σύγχρονο κόσμο. Παρατηρείται μια έντονη ηθική αναλγησία, μια πνευματική και ιδεολογική αποσάθρωση που ευθύνεται για την απανθρωποποίηση του ατόμου, για την εκβαρβάρωσή του. 

Ο σημερινός άνθρωπος είναι ικανός να εκδηλώσει τα πιο ζωώδη ένστικτα που χαρακτηρίζουν τη φύση του και να οδηγήσει τον εαυτό του αλλά και το σύνολο των συνανθρώπων του στην καταστροφή. Παράλληλα αποτελεί ανησυχητική πραγματικότητα η έξαρση εκδηλώσεων εθνικιστικών και ρατσιστικών με έντονο το στοιχείο του φανατισμού. Ο ιδεολογικός αποπροσανατολισμός και η έλλειψη πολιτιστικών σταθερών καθιστούν το άτομο ευάλωτο σε ηχηρές και πομπώδης εξαγγελίες δημαγωγών που υπόσχονται πως θα καλύψουν τα υπάρχοντα ιδεολογικά κενά. 

Είναι συνήθης πρακτική των οργανώσεων αυτών η πρόκληση ταραχών, που δεν απειλούν μόνο την κοινωνική ευρυθμία αλλά -εάν γενικευτούν- είναι δυνατόν να προκαλέσουν αποσταθεροποίηση της παγκοσμίου ειρήνης. Επίσης η πνευματική χειραγώγηση που συντελείται μέσο των μέσων μαζικής ενημέρωσης συμβάλει στην σύγχυση του κοινού και το ωθεί στην υιοθέτηση λαθεμένων αντιλήψεων σχετικά με τα πεπραγμένα. Η συνδυασμένη επίδραση της εικόνας, της επαναληπτικότητας των μηνυμάτων, των ηχηρών και υπερβολικών συχνά τίτλων, δημιουργούν στο άτομο μια εσφαλμένη εντύπωση της πραγματικότητας και προκαλούν κάποτε τον πανικό και την ανασφάλεια. Έτσι μετατρέπουν το κοινωνικό σύνολο σε όχλο και άλογη μάζα που δεν δρα υπό το κράτος της ψυχραιμίας και της λογικής, αλλά υπό την επήρεια του φόβου και του εντυπωσιασμού.

Η έλλειψη ανθρωπιστικής πανανθρώπινης εκπαίδευσης εμπλουτισμένης με τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, καταδικάζει τον σύγχρονο νέο σε πνευματικό σκοταδισμό. 

Η αδυναμία του να κρίνει και να αξιολογήσει τις παρεχόμενες προς αυτόν πληροφορίες καθώς και η απουσία ενδιαφέροντος για το πολιτικό γίγνεσθαι συμβάλλουν στην αποστασιοποίησή του από προβλήματα τόσο της πατρίδας του όσο και των καιρών γενικότερα. Όμως η ειρήνη είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ενεργό συμμετοχή και το ενδιαφέρον όλων των μελών του κοινωνικού συνόλου και πολύ περισσότερο των νέων, που αποτελούν την δημιουργικότερη μονάδα της κοινωνίας και που από την φύση τους πρέπει να κοσμούνται με υψηλά ιδεώδη και αρετές. Επιπλέον η ύπαρξη και επικράτηση διαφόρων ιδεολογιών «περί ζωτικού χώρου», δυναμιτίζουν την ειρήνη ανάμεσα στα κράτη, αφού θέτουν σε αμφισβήτηση τα σύνορα αλλά και την ίδια τους την ύπαρξη. Οι ιδεολογίες αυτές είχαν αναπτυχθεί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από τα φασιστικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας. Πρόκειται για τον χώρο που υποτίθεται ότι χρειάζεται ένα κράτος για να αναπτυχθεί ανεξάρτητα με το εάν τον δικαιούται. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως η αναβίωση τέτοιων αντιλήψεων θα έθετε σε αμφισβήτηση τα κυριαρχικά δικαιώματα πολλών κρατών στο σύγχρονο κόσμο και θα μπορούσε να γίνει η απαρχή για την κήρυξη ενός διευρυμένου αν όχι παγκοσμίου πολέμου. 
 Κατά τον Bouthoul, ο πόλεμος είναι αυτοσκοπός και όχι μέσο για άλλους σκοπούς. Δεν πρέπει να αναζητούμε άλλες αιτίες του πολέμου, αλλά ο ίδιος περιέχει μέσα του την αποχρώσα αιτία. Η θεωρία αυτή θεμελιώνει τον πόλεμο ανθρωπολογικά. Ο άνθρωπος μεταξύ των άλλων ενστίκτων φέρει εντός του έμφυτο και το επιθετικό ή πολεμικό ένστικτο. Οι άνθρωποι λοιπόν πολεμούν, διότι θέλουν να πολεμούν, διότι είναι στη φύση τους. Στην περίπτωση αυτή η ανθρώπινη φύση είναι αντινομικά συγκροτημένη: φέρει εντός της τόσο τη ροπή προς την ήσυχη και ειρηνική δημιουργία όσο και την τάση προς την καταστροφική δράση. Στο σημείο αυτό καθίσταται αναγκαίο να επισημάνουμε πως η άκριτη και άκρατη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης έχουν μεταφέρει τον πόλεμο σε ένα διαφορετικό και πιο επικίνδυνο χώρο: σ’ αυτό της επιστήμης. Οι αντικρουόμενες πλευρές εκφράζουν την δύναμή τους μέσα από τους πολεμικούς εξοπλισμούς και την απόκτηση πυρηνικών, χημικών και βιολογικών όπλων ή όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται όπλων μαζικής καταστροφής. 

Η ειρήνη δεν στηρίζεται επομένως στο διάλογο και στην καλή πίστη των διαφωνούντων πλευρών, αλλά σε μια ισορροπία τρόμου, η οποία είναι ρευστή και προκαλεί κλυδωνισμούς στο παγκόσμιο στερέωμα. Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας, εντοπίζουμε περιπτώσεις κατά τις οποίες η κρίση που διέρχεται η ειρήνη σήμερα οφείλεται στην εσωτερική πολιτική, οικονομική, κοινωνική αστάθεια ενός κράτους, το οποίο ωθείται σε πόλεμο με γείτονα χώρα για την δημιουργία εντυπώσεων και την διέξοδο από την αρνητική θέση όπου βρίσκεται. Παράλληλα η επιλογή του πολέμου σε βάρος της ειρήνης εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης επεκτατικής πολιτικής που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις ορισμένων κρατών. Οι εδαφικές βλέψεις στις περισσότερες περιπτώσεις αποβλέπουν στην ανάπτυξη του εμπορίου και στην ευκολότερη διακίνηση των αγαθών. Άλλωστε δεν αποτελεί ελάσσονος σημασίας η ανάγκη των κρατών αυτών να διοχετεύσουν μέρος του πληθυσμού τους σε παρθένες γι’ αυτούς περιοχές, ώστε να επιτευχθεί πληθυσμιακή αποσυμφόρεση. 
 

Επίσης είναι απαραίτητη για την κατανόηση αυτής της τόσο παράλογης στάσης ζωής και πολιτικής, η επισήμανση των επιδράσεων της ενεργειακής .

κρίσης που διέρχεται ο σύγχρονος κόσμος. Η σταθερή μείωση των αποθεμάτων των πρώτων υλών του πλανήτη μας, προκαλεί χάος στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, διότι ανατρέπει τις έως τώρα υπάρχουσες οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές ισορροπίες. Η ανάγκη για εξεύρεση πρώτων υλών παροτρύνει την βίαιη απόκτησή τους. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τα τεράστια οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την πώληση και διακίνηση όπλων χημικών, βιολογικών, πυρηνικών. Οι εκάστοτε πόλεμοι στάθηκαν πηγή πλουτισμού για εκείνα τα επιτήδεια και ασυνείδητα άτομα ή κυβερνήσεις, που εκμεταλλεύτηκαν αντίξοες συνθήκες και οδήγησαν λαούς στην αυτοκαταστροφή με στόχο τον ίδιον οικονομικό ευδαιμονισμό.

Οι εξελίξεις που έχουν πραγματοποιηθεί στην επιστήμη τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα έχουν επιτύχει την απελευθέρωση του ατόμου από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις του παρελθόντος και έχουν αυξήσει την κοινωνική δύναμή του καθώς και τις δυνατότητες επιρροής του πολιτικού γίγνεσθαι. Η ανάπτυξη της δημοκρατίας έχει συμβάλει στην ελευθερία έκφρασης της γνώμης και της βούλησης του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Η επικράτηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης κάνουν δυνατή την ταυτόχρονη ενημέρωση και διάδοση των πληροφοριών σε πληθώρα ανθρώπων και την γνωστοποίηση σοβαρών προβλημάτων σ’ όλο τον κόσμο. Η παιδεία αποτελεί πλέον καθολικό αγαθό με αποτέλεσμα την πνευματική αφύπνιση των πολιτών και την ανάπτυξη της κριτικής τους δεινότητας. Όλα τα παραπάνω αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη και θεμελίωση της ειρήνης στο σύγχρονο κόσμο. 

Αρχικά ο άνθρωπος οφείλει να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της καταστροφής που προκαλεί ο πόλεμος. Πλήθος ανθρωπίνων ζωών θυσιάζονται στο βωμό της παράλογης αυτής έκφρασης δύναμης των ισχυρών προς τους αδυνάτους. Η αξιοπρέπεια του ατόμου εκμαυλίζεται, το ήθος περιχαρακώνεται. Η συνείδηση ότι ακόμα και η πιο άδικη ειρήνη είναι καλύτερη από τον πιο δίκαιο πόλεμο, όπως σοφά έγραφε ο Κικέρωνας, θα θέσει τα θεμέλια για την παγκόσμια ειρήνη. Επίσης η οργάνωση του φιλειρηνικού κινήματος έναντι στη λαίλαπα του πολέμου είναι η απάντηση στις φιλοπόλεμες φωνές της εποχής μας. Στόχος του είναι να διαφωτίσει το κοινό για τις θετικές επιπτώσεις της ειρήνης. Προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη πάνω σε βασικές αρχές της ειρήνης όπως την ευνομία, την ισοτιμία, την ελευθερία, την δημοκρατία, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Φορείς του μπορούν να γίνουν το σχολείο, η πολιτεία, οι διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις που έχουν την υποχρέωση να αφυπνίσουν τα ειρηνιστικά ιδεώδη των νέων και να τους ωθήσουν σε ενεργό προάσπιση της ειρήνης μέσο καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, διαμαρτυριών, πολιτικών και κοινωνικών πρακτικών. Επιπλέον αποτελεί βασικό παράγοντα για την προάσπιση της παγκοσμίου ειρήνης ο πυρηνικός αφοπλισμός και η μείωση των δαπανών για πολεμικούς εξοπλισμούς στους οποίους επιδίδονται πληθώρα χωρών σήμερα. Η ένοπλη ειρήνη δεν απομακρύνει την προοπτική ενός πολέμου, αντίθετα την ενισχύει. 
 

Επιπρόσθετα η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας ως το ύψιστο πολίτευμα, αποτελεί απαραίτητο έρεισμα στην προσπάθεια για ειρήνευση του κόσμου μας. Η ύπαρξη ολιγαρχικών πολιτευμάτων έχουν απόρροια την τυραννία του εγγενούς λαού και την δημιουργία αρνητικού κλίματος ανάμεσα στους υπόλοιπους λαούς. Η απολυταρχία τροφοδοτεί την ματαιοδοξία εκείνων των φαύλων πολιτικών που αρέσκονται στην εκμετάλλευση και καταπίεση των συνανθρώπων τους και θέτει τα θεμέλια για την κοινωνική βία και αδικία. Ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να καταργήσει τους συνοριακούς διαχωρισμούς και να αναπτύξει σχέσεις φιλίας και συνεννόησης με τα γείτονα κράτη. Η επικοινωνία των λαών σε επίπεδο οικονομικό, πολιτιστικό, πνευματικό, αθλητικό, ιδεολογικό, θα συμβάλει στην καταπολέμηση του εθνικισμού και του ρατσισμού που εκμεταλλεύονται πολεμοκάπηλοι ηγέτες για να εξυπηρετούν τα άνομα συμφέροντά τους. Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας παρατηρούμε πως ο ρόλος της ανθρωπιστικής παιδείας, μιας παιδείας διαποτισμένης από τα ιδεώδη του κλασικού ανθρωπισμού αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την επίτευξη της εγκαθίδρυσης της ειρήνης στο σύγχρονο κόσμο.  
Αρχικά οι διδάσκοντες θα πρέπει να γίνουν για τους μαθητές φωτεινά παραδείγματα αγάπης της ειρήνης. Οφείλουν οι ίδιοι να βιώσουν την αγάπη αυτή και στη συνέχεια να τη μεταδώσουν και στους μαθητές τους. Η διαλλακτικότητα, ο σεβασμός της γνώμης του άλλου, η ταπεινότητα, η απουσία κενοδοξίας, η μετριοφροσύνη είναι αρετές που πρέπει να κοσμούν το σύγχρονο εκπαιδευτικό, ώστε να καταστεί φάρος ειρήνης μέσα στα σχολεία και στις καρδιές των μαθητών.  
Ωστόσο αξίζει να επισημάνουμε την απουσία φανατισμού και μισαλλοδοξίας που είναι ανάγκη να χαρακτηρίζει το διδάσκοντα. Σε καμιά περίπτωση δε θα πρέπει να γίνεται έρμαιο των προσωπικών αντιλήψεών του, με αποτέλεσμα συχνά να διαστρεβλώνει ακόμα και την ίδια την πραγματικότητα. Έτσι οφείλει να επιλέγει με προσοχή την διδακτέα ύλη και να την παρουσιάζει αμερόληπτα, χωρίς σοφιστικά τεχνάσματα και πυροτεχνήματα που φανατίζουν τα παιδιά και δημιουργούν ένα πολεμοχαρές κλίμα στην ψυχή τους. Η μελέτη της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας μπορεί να μας δώσει άπειρα παραδείγματα φιλειρηνισμού. Επιπλέον δύναται να αναπτύξει την κριτική ικανότητα του σύγχρονου νέου, απαραίτητη αρχή για την τήρηση της ειρήνης, την αποφυγή φανατισμών, εθνικισμών, ακραίων αντιλήψεων και στάσεων ζωής. Μόνο έτσι θα υλοποιήσουμε το όραμα ενός κόσμου που απολαμβάνει τα αγαθά της ειρήνης. 
 

Συμπερασματικά οφείλουμε να συμφωνήσουμε με την άποψη του πατέρα της ιστορίας του Ηροδότου, πως κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Αυτό γιατί στην ειρήνη τα παιδιά θάβουν τους γονείς, ενώ στον πόλεμο οι γονείς τα παιδιά. Το απόφθεγμα αυτό εκφράζει την φριχτή όψη του πολέμου και επισείει τον κίνδυνο που ελλοχεύει ο πόλεμος για την εξέλιξη και διαιώνιση του ανθρωπίνου είδους.

Πρόσθετο υλικό

Πόλεμος 
 

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Θεωρούμε τόσο αυτονόητα τα αγαθά της ειρήνης, ώστε συχνά να μην τα εκτιμούμε, όσο πρέπει. Γι’ αυτό θα ήταν, ίσως, πιο ωφέλιμη και πιο διδακτική μια αναφορά στις επιπτώσεις του πολέμου, για να εκτιμήσουμε πόσο ακριβώς αξίζει η ειρήνη. Και οι αναπόφευκτοι συνειρμοί θα δείξουν τι έχουμε και τι χάνουμε, ποια είναι τα αγαθά της ειρήνης και ποιες οι συμφορές του πολέμου σε κάθε τομέα της ζωής.

Ο πόλεμος έχει χαρακτηριστεί ως ανοησία και ηλιθιότητα. Κατά τον Ηρόδοτο, τον πατέρα της Ιστορίας, «Οὐδείς οὕτως ἀνόητος ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρό εἰρήνης αἱρεῖται». (Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμάει τον πόλεμο από την ειρήνη). «Ο πόλε μος», έλεγε ο Αϊζενχάουερ, «είναι η πιο ηλίθια, η πιο τραγική απ’ όλες τις ανθρώπινες περιπέτειες· είναι ηλίθια, γιατί επιλύει ελάχιστα προβλήματα για πολύ καιρό· τραγική, εξαιτίας της μεγάλης κατα στροφής σε ανθρώπινες ζωές, σε πολιτισμό, σε πλούτο». Ό,τι, λοι πόν, ο άνθρωπος δημιουργεί με τη λογική του σε καιρό ειρήνης, το καταστρέφει με τον παραλογισμό και τον παροξυσμό του σε καιρό πολέμου.

 

Ο πόλεμος χτυπάει τον άνθρωπο με τη μεγαλύτερη συμφορά. Βίαιοι θάνατοι, θάνατοι από επιδημίες και λιμούς, μαζικές εκτελέσεις αθώων, δολοφονίες, βασανιστήρια, στρατόπεδα συγκεντρώσεων θερίζουν τους ανθρώπους. Πολλοί κλάδοι της οικονομίας διακόπτουν τη λειτουργία τους ή υπολειτουργούν. Η γη μένει ακαλλιέργητη και χέρσα, αφού οι καλλιεργητές της λείπουν στα μέτωπα του πολέμου και πολλοί απ’ αυτούς είτε δε γυρίζουν ή γυρίζουν ανίκανοι για δουλειά, ανάπηροι. Το ίδιο συμβαίνει και με τη βιομηχανία, η οποία, κι αν ακόμη λειτουργεί, υπηρετεί τις ανάγκες διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων. Το εμπόριο γίνεται με πολλά εμπόδια και τα φαινόμενα αισχροκέρδειας και μαυραγοράς οργιάζουν. Τα αγαθά δεν επαρκούν και υπάρχει πείνα. Οι άνθρωποι λιμοκτονούν. Οι φωτογραφίες με τα σκελετωμένα παιδιά της Κατοχής είναι αναμφισβήτητη μαρτυρία. Επιπλέον, ο πόλεμος επισωρεύει ανυπολόγιστες ζημιές. Με τους βομβαρδισμούς, τις ανατινάξεις και τις λεηλασίες καταστρέφονται και ερημώνονται ολόκληρες πόλεις και περιοχές. Περιουσίες, που αποκτήθηκαν με πολύ κόπο, χάνονται. Μνημεία του πολέμου είναι οι ομαδικοί τάφοι και τα ερείπια.

 

Η φθορά του ανθρώπου δεν είναι μόνο βιολογική· ο πόλεμος εξαγριώνει τον άνθρωπο. Ο κίνδυνος δημιουργεί ανασφάλεια και η ανασφάλεια κάνει τον άνθρωπο καχύποπτο και βίαιο. Μηχανεύεται τα πάντα, για να επιβιώσει εξοντώνοντας τον αντίπαλο. Το καίριο πλήγμα, η επιθυμία για εκδίκηση και αντίποινα εξωθούν τον άνθρωπο στην κτηνωδία. Το ένστικτο αυτοσυντήρησης παίρνει τη θέση της λογικής και η δύναμη των όπλων «απονέμει δικαιοσύνη». Η έχθρα γεμίζει την ψυχή των ανθρώπων με μίσος. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια καταρρακώνεται. Αξίες, που στην ειρηνική ζωή είναι αρετές για τον άνθρωπο που τις έχει, όπως η ειλικρίνεια, η εντιμότητα, η καλοσύνη θεωρούνται αδυναμίες. Ο πόλεμος κάνει τον άνθρωπο απάνθρωπο. Και το χειρότερο είναι ότι αυτές οι πληγές που ανοίγει ο πόλεμος στην ψυχή του ανθρώπου, μένουν ανοιχτές για πολύ καιρό μετά τη λήξη του.

 

Η αλλοίωση του ανθρώπινου ήθους έχει αναπόφευκτες επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και στην κοινωνική τους ζωή. Η ανηθικότητα που δημιουργεί ο πόλεμος και η αίσθηση των ενόπλων ότι δεν έχουν να δώσουν λόγο σε κανέναν για ό,τι κάνουν, καταργούν το νόμο και μαζί τα δικαιώματα που αυτός προστατεύει. Ως εγκληματίες πολέμου τιμωρούνται, αν τιμωρούνται, μερικοί επώνυμοι από το στρατόπεδο των ηττημένων, ενώ πολλοί που διέπραξαν μικρά ή μεγάλα εγκλήματα μένουν ατιμώρητοι. Εξάλλου, οι διάφοροι πόλεμοι που κατά καιρούς διεξήχθησαν, γέννησαν και ανάθρεψαν δικτάτορες. Όποιος εξουσιάζει το στρατό, επιβάλλει και τη θέλησή του στους άλλους. Αυτό δεν είναι ανάγκη να γίνεται πάντα με τη βία. Και μια καλή προπαγάνδα για τα «εθνικά δίκαια», για τον κίνδυνο από εξωτερικούς «εχθρούς» είναι συνήθως αρκετή. Η δημοκρατία καταλύεται και κάθε διαφορετική φωνή θεωρείται ύποπτη και διώκεται.

 

Πολλοί, παρερμηνεύοντας μάλιστα τη φράση του Ηράκλειτου «πόλεμος πατήρ πάντων», υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος γίνεται αιτία για νέες γνώσεις και νέα επιτεύγματα, αφού τα αντιμαχόμενα μέρη επιστρατεύουν την εφευρετικότητά τους για νέα όπλα και μέσα που θα τους βοηθήσουν να υπερισχύσουν. Η άποψη αυτή, και σαν έμμεση «νομιμοποίηση» του πολέμου, είναι παράλογη και επικίνδυνη. Επικίνδυνη και παράλογη, γιατί, ούτε λίγο ούτε πολύ, εξαρτούν την ανθρώπινη πρόοδο από την εφεύρεση και την κατασκευή θανάσιμων μέσων και από την ύπαρξη παρατάξεων που αλληλοσυγκρούονται, μέχρι η μια να επιβληθεί στην άλλη και να δημιουργηθεί πάλι ένας νέος αντίρροπος συσχετισμός δυνάμεων που θα ανανεώσει τη σύγκρουση και, επομένως, την εξέλιξη. Αν, όμως, η διαδικασία αυτή ισχύει για τα στοιχεία της φύσης και τις μεταβολές τους, κανείς δε δικαιούται να υποστηρίζει ότι μπορεί να ισχύει και ως τρόπος ζωής των ανθρώπων, επειδή οι άνθρωποι είναι σε θέση να διαμορφώνουν με τη λογική τους, όχι κατ’ ανάγκην ανταγωνιστικά, τις μεταξύ τους σχέσεις. Εξάλλου, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει πόσα σημαντικότατα επιτεύγματα δημιούργησε ο άνθρωπος σε καιρό ειρήνης και εξαφάνισε ο πόλεμος: έργα Τέχνης, επιστήμες, αξίες, ιδανικά, θεσμούς, εκπαιδευτικά ιδρύματα και μορφωμένους ανθρώπους. Πολιτισμοί παρήκμασαν, όταν οι λαοί που τους δημιούργησαν ενεπλάκησαν σε πολέμους.

Οι επιπτώσεις του πολέμου, συνεπώς, μόνο ολέθριες μπορεί να είναι. Και πολύ περισσότερο σήμερα, που τα σύγχρονα πυρηνικά οπλοστάσια μπορούν να καταστρέψουν ολοσχερώς όχι μόνο τον πολιτισμό, αλλά και την ίδια τη ζωή.

. ΑΞΙΑ ΕΙΡΗΝΗΣ

Η ειρήνη σημαίνει και πρόσφορο έδαφος για σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ ο πόλεμος συνεπάγεται συχνά ρατσισμό και ασύδοτες ενέργειες σε βάρος των άλλων. Επίσης, η ειρήνη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της δημοκρατίας, γιατί η τελευταία προϋποθέτει ευνομία και ελευθερία στους πολίτες για συμμετοχή στα κοινά και διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Αντίθετα, ο πόλεμος συχνά στην ιστορία έχει άμεσα συνδεθεί με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και τα συμφέροντά τους.

Η οικονομική ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου πραγματοποιούνται ευκολότερα σε καθεστώς ομαλότητας, αφού οι πολίτες με υψηλή επαγγελματική συνείδηση, δίχως άγχος και φοβίες εργάζονται δημιουργικά αυξάνοντας την παραγωγικότητα της χώρας. Επιπλέον οι κρατικοί προϋπολογισμοί απαλλάσσονται από το βάρος των πολεμικών δαπανών, με συνέπεια να γίνεται δυνατή η διάθεση κονδυλίων για την κοινωνική ανάπτυξη και πρόνοια. Αντίθετα, σε περίοδο πολέμου, ο λαός δεν είναι σε θέση να εκμεταλλευτεί γόνιμα τους φυσικούς πόρους, γιατί το περιβάλλον καταστρέφεται και, γενικότερα, παρατηρείται οικονομική δυσπραγία, εφόσον τεράστια κονδύλια προορίζονται για την ικανοποίηση επιθετικών ή αμυντικών σκοπών και όχι για σημαντικούς κλάδους παραγωγής. 
 

Όταν υπάρχει ειρήνη και ενδιαφέρον για τη διαφύλαξή της, τα επιστημονικά-τεχνολογικά επιτεύγματα προορίζονται ευκολότερα για το καλό του ανθρώπου και όχι για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων, όπως συμβαίνει στον πόλεμο, δίνεται ώθηση στους πνευματικούς ανθρώπους να οραματιστούν, να δημιουργήσουν και να επηρεάσουν το κοινωνικό σύνολο, ενισχύοντας τη γλώσσα, τις παραδόσεις κ.λπ. που δίνουν ξεχωριστό χρώμα και ουσία στη ζωή. Αυτά σχεδόν εκλείπουν με την επικράτηση των πολέμων, γιατί κυρίαρχος στόχος γίνεται ο επεκτατισμός σ’ όλες του τις μορφές και η προώθηση των συμφερόντων των ισχυρών.

Τέλος, οι πόλεμοι προκαλούν θηριωδίες, απελευθερώνουν ορμέμφυτα και πάθη, ενώ η ειρήνη επιτρέπει την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, τη συνεργασία και συναδέλφωση των λαών για την καταπολέμηση διεθνών προβλημάτων, όπως η πείνα στον Τρίτο κόσμο, το οικολογικό πρόβλημα και ο ρατσισμός, με αποτέλεσμα να συμβάλλει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου ανθρώπων και λαών.

Η ειρήνη είναι κορυφαία ανθρωπιστική αξία. Χάνει, όμως, την αξία της, αν παραμένει στη σφαίρα της θεωρίας και δε γίνεται πράξη και βίωμα. Γι’ αυτό η ειρήνη είναι, πάνω απ’ όλα, τρόπος ζωής. Δεν ωφελεί καθόλου να εκθέτουμε τα αγαθά της και να την υμνούμε, όταν στην πράξη την υπονομεύουμε με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία. Κατά συνέπεια, η μόνιμη εγκαθίδρυση της ειρήνης ξεκινάει από τη συνειδητοποίηση όλων των ανθρώπων πως οφείλουν και μπορούν να λύνουν τις διαφορές τους λογικά, με διαλλακτικότητα, ανεκτικότητα και αμοιβαίες υποχωρήσεις, χωρίς να καταφεύγουν στην επιθετικότητα, τη βία και τις ένοπλες συγκρούσεις. 
 

Αυτό, καταρχήν, προϋποθέτει την αποβολή της ανταγωνιστικής νοοτροπίας που επικρατεί στις σχέσεις των σύγχρονων ανθρώπων. Ο ανταγωνισμός είναι καταλυτικός για τη συνεργασία και την αλληλεγγύη των ανθρώπων. Για το λόγο αυτόν, απειλεί τη συνοχή των μελών μιας κοινωνίας ή της διεθνούς κοινότητας και ευνοεί την εκδήλωση αλαζονικής και επιθετικής συμπεριφοράς. Ευνοεί, επίσης, την επιδίωξη συσχετισμών, που επιτρέπουν σε άτομα, ομάδες ή κράτη να επιβάλλουν τη θέλησή τους στους άλλους και να προωθούν τα συμφέροντά τους. Ο ανταγωνισμός, διχάζοντας τους ανθρώπους, αναδεικνύεται σε βασική αιτία των αντιπαραθέσεων και των ερίδων ανάμεσά τους. Άρα, εάν οι άνθρωποι απαλλαγούν από το σύνδρομο του ανταγωνισμού και αναζητήσουν συγκλίσεις μέσα σε ένα κλίμα αλληλοκατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, θα έχουν κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα για την εδραίωση της ειρήνης. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι θα εκλείψουν οι διαφωνίες, οι αντιθέσεις και τα ιδιαίτερα συμφέροντα. Σημαίνει απλώς ότι αυτά θα υποταχθούν στην ανάγκη ειρηνικής διευθέτησής τους.

 

Επειδή η ειρήνη εξαρτάται από την ωριμότητα και την αγαθή προαίρεση των ανθρώπων, ιδιαίτερη συμβολή για τη μόνιμη εγκαθίδρυσή της μπορεί να έχουν και οι παιδευτικοί παράγοντες, που διαμορφώνουν το πνεύμα και το ήθος των ανθρώπων. Το σχολείο με τις γνώσεις που προσφέρει για την κοινωνική νομοτέλεια, με τη μελέτη της ιστορίας οφείλει να καλλιεργήσει στο παιδί την αγάπη και το σεβασμό για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του· να το διδάξει πως η βία και ο πόλεμος δεν είναι φαινόμενα αναπότρεπτα και να το εθίσει στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του με γνώμονα τη λογική και την πειθώ. Πολύτιμη για το σκοπό αυτόν είναι και η συνεισφορά των πνευματικών ανθρώπων, επειδή η γνώμη τους έχει κύρος, καθώς και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, επειδή επηρεάζουν καθοριστικά τις προθέσεις των ανθρώπων.

 

Ιστορικά έχει διαπιστωθεί πως η βία και ο πόλεμος έχουν άμεση σχέση με ολοκληρωτικές καταστάσεις, επειδή αυτές εξουδετερώνουν, με τους μηχανισμούς που διαθέτουν, την πνευματική και ηθική αντίσταση των πολιτών. Έτσι, ανοίγει ο δρόμος για την προπαγάνδα, το φανατισμό και τη μαζική υστερία που εξυπηρετούν τα επεκτατικά και φιλοπόλεμα σχέδια της ολιγαρχίας. Επομένως, η εδραίωση της ειρήνης συνδέεται άμεσα με την ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος και το σεβασμό προς τους θεσμούς του. Η δημοκρατία, εξάλλου, είναι το πολίτευμα που στηρίζεται στη νηφάλια κρίση, στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, στην υπεύθυνη αντιμετώπιση των προβλημάτων και στην ευημερία των πολιτών. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν γνώρισμα του ειρηνικού βίου. Γι’ αυτό η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που έχει εγγενώς φιλειρηνικά χαρακτηριστικά. Με απλά λόγια, δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική δημοκρατία, αν δεν υπάρχει ειρήνη, αλλά ούτε και ειρήνη, χωρίς δημοκρατία.

Στην εδραίωση της ειρήνης πολύτιμη είναι και η συμβολή του διαλόγου ανάμεσα στα κράτη που έχουν διαφορές, αρκεί μόνο να είναι ειλικρινής και ισότιμος. Ο διάλογος προσφέρει τη δυνατότητα ενημέρωσης, άρσης παρεξηγήσεων, πειθούς και αμοιβαίων υποχωρήσεων. Με την προσφορά του αυτή συμβάλλει αποτελεσματικά στην εκτόνωση μιας έντασης και στην ειρηνική διευθέτηση των διαφορών. 
 

Τέλος, για τη διαρκή διατήρηση της ειρήνης, είναι αναγκαία η ανάληψη ειρηνευτικών πρωτοβουλιών τόσο από τις κυβερνήσεις των κρατών και τους διεθνείς οργανισμούς, όσο και από τους ίδιους τους πολίτες. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, εάν ενισχυθεί το κύρος του, μπορεί και πρέπει να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τον ειρηνικό διακανονισμό των διαφορών ανάμεσα στα έθνη και να επιβάλλει, αν χρειαστεί, τη θέληση της διεθνούς κοινότητας για ειρηνική συμβίωση των λαών. Με τον έλεγχο και περιορισμό των εξοπλισμών με στόχο, σταδιακά, τον αφοπλισμό, θα απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τον εφιάλτη των σύγχρονων οπλοστασίων. Η ενίσχυση του φιλειρηνικού κινήματος θα αποθαρρύνει τους πολεμοκάπηλους και θα συντελέσει αποφασιστικά στην παγίωση της ειρήνης. Ίσως αυτά να φαντάζουν ουτοπία. Αλλά όλα τα μεγάλα οράματα σαν ουτοπία δεν ξεκίνησαν;

«Η ειρήνη δεν είναι πρακτικά ανεφάρμοστη. Βέβαια, και στην ειρήνη θα υπάρχουν ακόμα διαμάχες και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, όπως υπάρχουν ανάμεσα στις οικογένειες και τα έθνη. Η κατάσταση μιας παγκόσμιας ειρήνης ή μιας κοινοτικής ειρήνης δεν απαιτεί ο κάθε άνθρωπος να αγαπά τον πλησίον του. Απαιτεί μόνο κάθε άνθρωπος να ζει με τον πλησίον του σε ένα καθεστώς αμοιβαίας ανοχής και να φροντίζει να λύνει τις διαφορές του με έναν τρόπο δίκαιο και ειρηνικό»(J.F.Kennedy)

Στο χέρι των ανθρώπων, λοιπόν, είναι το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης να γίνει πραγματικότητα. Αν παραμείνει απλώς όραμα και ενδόμυχος πόθος, μπορεί να ξημερώσει κάποτε για την ανθρωπότητα η «επόμενη μέρα»

• «Την εποχή της παγκοσμιοποίησης ένας παγκόσμιος πόλεμος είναι αδύνατος, ή μάλλον, οδηγεί στην ήττα όλων.»(Με το βήμα του κάβουρα, Uberto Eco)

«Όταν μιλάμε για ειρήνη και ευχόμαστε την ειρήνη, σκεφτόμαστε πάντα μια ειρήνη παγκόσμια ή καθολική. Η ειρήνη ή προτείνεται ως παγκόσμια έννοια ή δεν αξίζει τον κόπο να τη σκέφτεσαι.»

ΠΗΓΗ

Κουβουτσάκη Κατερίνα