Γλωσσική κρίση
Εξετάζοντας με κριτική διάθεση την σύγχρονη πραγματικότητα είναι εύκολο να διαπιστώσουμε την βαθιά κρίση που διέρχεται ο πολιτισμός, σε όλες τις μορφές του. Η ασύμμετρη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης σε βάρος του πνεύματος είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσίατων προβλημάτων στα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τον πνευματικό πολιτισμό ενός λαού. Η γλώσσα ειδοποιό πολιτιστικό χαρακτηριστικό ενός λαού, διέρχεται μέσα στα πλαίσια αυτά μια πρωτοφανή κρίση που συνίσταται στην συρρίκνωση και την παραφθορά της.
Με τους όρους αυτούς εννοούμε την περιορισμένη χρήση του νεοελληνικού λεξιλογίου και την διαστρέβλωση των νοημάτων, την κακή χρήση της γλώσσας, αντίστοιχα. Έτσι παρά το γεγονός πως ειδικά η ελληνική γλώσσα συνδέεται άμεσα με την ιστορική συνέχεια του λαού μας, στη σημερινή εποχή δεν τυχαίνει της πρέπουσας προσοχής και σοβαρότητας από τους χρήστες της και κυρίως από τους νέους.
Μέσο επικοινωνίας
H γλώσσα αποτελεί μέσο επικοινωνίας .Πρωταρχικός ρόλος, αναμφίβολα, της γλώσσας είναι η επικοινωνία των ανθρώπων μιας ομόγλωσσης κοινότητας. Μέσω αυτής οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή, ενημερώνουν και ενημερώνονται, πληροφορούν και πληροφορούνται, ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες πάνω σε διάφορα ζητήματα που τους απασχολούν και έτσι επιλύουν τα προβλήματα και τις διαφορές τους. Ταυτόχρονα, μέσα από το διάλογο που αποτελεί το σημαντικότερο προϊόν της γλωσσικής έκφρασης αναπτύσσεται η συνεργασία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και έτσι επιτυγχάνεται η πρόοδος και η ευημερία του κοινωνικού συνόλου.
Κριτική σκέψη
Αρχικά, η σωστή γνώση και χρήση της γλώσσας έχει ως αποτέλεσμα την οξύνοια και την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας. Έτσι, όσο καλύτερα χειρίζεται κανείς τη γλώσσα του, τόσο περισσότερο σκέφτεται, αλλά και αποκτά τη δυνατότητα να εκφράζει λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις μιας έννοιας. Με το σωστό χειρισμό της γλώσσας, ο άνθρωπος επιδίδεται σε μια προσπάθεια επιλογής κατάλληλων όρων, επιλέγει ή απορρίπτει λέξεις και τελικά αποκτά και πνευματική ευελιξία. Αντίθετα, όταν το λεξιλόγιο είναι πενιχρό και η γλώσσα χάνει την εκφραστική της δυνατότητα και τυποποιείται, τότε το άτομο χάνει την ικανότητα να σκέφτεται, με όλες τις αρνητικές προεκτάσεις που αυτό επιφέρει.
Μέσο εξατομίκευσης
Η γλώσσα σίγουρα συμβάλλει και ως μέσο εξατομίκευσης, αφού κάθε άνθρωπος τη χειρίζεται με το δικό του προσωπικό τρόπο, γεγονός που συμβάλλει στην απόκτηση ενός ιδιαίτερου, εξατομικευμένου ύφους. Αν η γλώσσα είναι ρηχή, τυποποιημένη, υποβιβασμένη στο να λειτουργεί μόνο ως χρηστικό εργαλείο, τότε οι άνθρωποι χάνουν την ιδιαιτερότητά τους και οδηγούνται σε αγελαία γλωσσική συμπεριφορά και μαζοποίηση.
Μέσο διαφοροποίησης
Επομένως, η γλώσσα συντελεί στη διαφοροποίηση ανθρώπων και λαών και αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα της εθνικής ταυτότητας. Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή ο ρόλος και η σημασία της είναι σημαντική, αφού ζούμε στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης και η γλωσσική απόκλιση και ιδιομορφία μπορεί να λειτουργήσει ως ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε έθνη και λαούς.
Ψυχολογία
Χρειάζεται, επίσης, να τονιστεί ότι συντελεί στη διαμόρφωση ήρεμης ψυχολογικής κατάστασης. Με τη γλώσσα και το λόγο, το άτομο επιβεβαιώνεται, με αποτέλεσμα να καταπολεμά την εσωστρέφεια, τη μοναξιά και την ανασφάλειά του. Πολλές φορές, μάλιστα, ο μειλίχιος και πειστικός λόγος αποβαίνει επωφελής, στις περιπτώσεις που τα άτομα βιώνουν υπέρμετρα συναισθηματικές καταστάσεις. Ο τεκμηριωμένος λόγος προφυλάσσει το άτομο από τις ακραίες καταστάσεις, όπως τη βία, το έγκλημα, τις οχλοκρατικές εκδηλώσεις, τις αυτοκτονίες και άλλες παρόμοιες ενέργειες που είναι επιβλαβείς τόσο για το ίδιο όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Πολιτική
Εξίσου σημαντική είναι η σημασία της γλώσσας για την πολιτική λειτουργία του ατόμου. Με τη γλώσσα ανταλλάσσονται πολιτικές απόψεις, εκτιμήσεις και προβληματισμοί, που παίρνουν τη μορφή πολιτικών θεσμών. Στις δημοκρατικές πολιτείες, που υπάρχει πλουραλισμός κομμάτων, η συναίνεση πετυχαίνεται με τη γλώσσα και το διάλογο που αποτελούν τα βάθρα της δημοκρατίας. Μ’ αυτή οι λέξεις δικαιοσύνη, ισότητα, ισηγορία, παρρησία αποκτούν εννοιολογικό πλάτος και βάθος και αποβαίνουν έννοιες κλειδιά για την ειρηνική πολιτική συνύπαρξη, καθώς επίσης, για την πρόοδο και την ευημερία ατόμων και λαών.
Μέσο πανανθρώπινης συνεργασίας
Η γλώσσα δε συμβάλλει μόνο στην επικοινωνία των ατόμων μιας ομόγλωσσης κοινότητας, αλλά και στην επικοινωνία μεταξύ των λαών. Πιο συγκεκριμένα συμβάλλει στη σφυρηλάτηση δεσμών φιλίας και συνεργασίας. Οι λαοί προσεγγίζουν, συνεννοούνται και συνεργάζονται για την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων, όπως είναι η κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η εγκαθίδρυση της ειρήνης, η επίλυση των οικολογικών προβλημάτων και η καταπολέμηση της αθλιότητας στον τρίτο κόσμο. Παράλληλα, μέσα από το διάλογο που αποτελεί την αρτιότερη και εποικοδομητικότερη έκφανση του γλωσσικού οργάνου αμβλύνονται και επιλύονται ειρηνικά οι διαφορές με συνέπεια την αποτροπή πολεμικών συρράξεων και την παγίωση της διεθνούς ειρήνης.
Πολιτιστικά Χαρακτηριστικά
Τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν ένα έθνος από τα άλλα δεν είναι βιολογικά και φυλετικά αλλά πολιτιστικά. Και η γλώσσα είναι, ασφαλώς, το κύριο διακριτικό πολιτιστικό γνώρισμά του. Η γλώσσα εκφράζει τις αξίες και τις αρχές ενός λαού, το ήθος, την ευαισθησία και την καλαισθησία του, τις δοξασίες του και τις πεποιθήσεις του. Η γλώσσα είναι το μέσο, αλλά και το περιεχόμενο της παιδείας του, αφού με αυτήν εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματά του, εν μέρει δε και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του. Αρκεί γι’ αυτό να αναλογιστούμε τι είναι για την παιδεία κάθε έθνους τα κείμενα της γραμματείας του, τα πεζά, τα ποιητικά -λόγια και λαϊκά- και τα θεατρικά.
Η γλώσσα είναι το «σημείο αναγνωρίσεως» των ομοεθνών και το μέσο που σφυρηλατεί την εθνική συνείδηση και την ενότητά τους. Η ιστορική, λοιπόν, επιβίωση ενός λαού.
Αρχικά οφείλουμε να επισημάνουμε το ρόλο της ενοποίησης του γήινου χώρου στη συρρίκνωση και φθορά της ελληνικής γλώσσας.
Εισροή ξένων λέξεων
Η ανάπτυξη των συστημάτων επικοινωνίας συνέβαλε στον εκμηδενισμό των αποστάσεων και διαμόρφωσε ένα πλέγμα αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των χωρών σε όλους τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η Ελλάδα λόγο της γεωγραφικής της θέσης είναι περισσότερο ευάλωτη στις επιδράσεις αυτές, με αποτέλεσμα την εισροή στο ελληνικό λεξιλόγιο πληθώρας ξένων λέξεων που απ’ την μια πλευρά δεν είναι δυνατό να αφομοιωθούν φυσιολογικά, ενώ από την άλλη, προκαλούν ένα γλωσσικό χάος και ευθύνονται, σε ένα μεγάλο ποσοστό, για την κακοδαιμονία που χαρακτηρίζει το ελληνικό γλωσσικό όργανο.
Διγλωσσία (Δημοτική - Καθαρεύουσα)
Παράλληλα η ιστορία της Ελλάδος είναι γεμάτη από περιόδους ξενοκρατίας και κατοχής. Είναι εύλογο λοιπόν πως δέχτηκε επιρροές από τους κατακτητές λαούς, με την διαφορά όμως πως κατόρθωσε να αντιδράσει και να ενσωματώσει το νέο λεξιλόγιο με επιτυχία. Επίσης η ιστορία της ελληνικής γλώσσας πλουτίζεται από ένα ιδιόμορφο και μοναδικό φαινόμενο αυτό της διγλωσσίας, της πάλης ανάμεσα στην καθαρεύουσα και την δημοτική, που είναι γνωστό ως γλωσσικό ζήτημα.
Η μακρόχρονη διαμάχη ανάμεσα στις δύο αυτές μορφές του γλωσσικού μας οργάνου και η επικράτηση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας τόσο του ελληνικού κράτους, όσο και της εκπαίδευσης, είχαν σαν αποτέλεσμα την πνευματική οπισθοδρόμηση του ελληνικού λαού και το γλωσσικό διχασμό του απλού πολίτη, ο οποίος απ’ την μια πλευρά μιλούσε την φυσική δημοτική γλώσσα και απ’ την άλλη, ήταν υποχρεωμένος να γράφει αλλά και να μορφώνεται σε μια άλλη γλώσσα επίπλαστη και συχνά ακανθώδη.
Τεχνολογική ανάπτυξη
Προχωρώντας την ανάλυση του θέματός μας επισημαίνουμε πως η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στις δυτικές αναπτυγμένες χώρες, γέννησε την ανάγκη καθιέρωσης νέων όρων και λέξεων για την περιγραφή νεόπλαστων ιδεών και επιτευγμάτων. Οι όροι αυτοί εισέβαλαν στην ελληνική γλώσσα και συνέβαλαν στην μηχανοποίησή και τυποποίηση αυτής. Άλλωστε η επιστημονικο-τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής μας είχε σαν αποτέλεσμα την εντατικοποίηση των ρυθμών της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Οι νέοι επιζητούν μια γλώσσα που θα ανταποκρίνεται στις αλλαγές αυτές και θα συνάδει των τεχνικών ανακαλύψεων.
Κυριαρχία της γραφής
Επιπλέον η αντικατάσταση της ανάγνωσης και της γραφής, ως μέσων απόκτησης γνώσεων, από την κυριαρχία της εικόνας συνέτεινε στην απομάκρυνση του νέου από την επαφή με τον γραπτό λόγο. Αυτό έχει ως συνέπεια τη γλωσσική συμπύκνωση, τη βραχυλογία, τη γλωσσική στειρότητα του νεοέλληνα. Παρά το γεγονός πως το βιβλίο αποτελεί τη βασικότερη πηγή και το ουσιαστικότερο μέσο εκμάθησης του γλωσσικού οργάνου, σημειώνεται μια κάμψη και παρατηρείται μια αδιαφορία του νέου προς αυτό.
ΜΜΕ
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως η κακομεταχείριση της γλώσσας μας από τους εκπροσώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχει επιτείνει το φαινόμενο της λεξιπενίας.
Με δεδομένη την επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση του γλωσσικού αισθητηρίου του λαού μας, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της καταστροφής που προκαλούν.
ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η κρίση που διέρχεται η γλώσσα εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης κρίσης που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό. Η απομάκρυνση από την παράδοση και ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική προάγει την γλωσσική ένδεια, αφού η νέα ελληνική γλώσσα αποτελεί την φυσική συνέχεια της αρχαίας. Η κρίση των παραδοσιακών αξιών και ιδανικών επηρεάζει την ορθή αξιολόγηση της γλώσσας, η οποία θυσιάζεται στο βωμό της προοδοπληξίας.
Πολιτική
Παράλληλα ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από φαινόμενα συνθηματολογίας που κατακερματίζουν την ελληνική γλώσσα και εκφράζουν την αλλοτριωμένη πολιτική μας συνείδηση. Η «ξύλινη γλώσσα» που χρησιμοποιείται καθορίζει την πολιτική-κομματική τοποθέτηση του καθενός και εκμαυλίζει όχι μόνο την γλωσσική αλλά και την εθνική ενότητα του ελληνικού λαού και πολύ περισσότερο των νέων που είναι ευεπηρέαστοι και αδαείς ως προς την χρήση του θησαυρού της γλώσσας μας.
Διαπροσωπικές σχέσεις
Επιπλέον η αλλοτρίωση των διαπροσωπικών σχέσεων περιορίζει τα περιθώρια για διάλογο και δημιουργική προσέγγιση και επικοινωνία των ανθρώπων. Ο φόβος και η ανασφάλεια έχουν αντικαταστήσει την εμπιστοσύνη και την πίστη στις ανθρώπινες σχέσεις.
Παιδεία
Επιπρόσθετα το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα προάγει την εξειδίκευση και την εκμάθηση γνώσεων που αφορούν τις θετικές επιστήμες. Η άμβλυνση της σημασίας και της αξίας των γλωσσικών μαθημάτων έχει ως απόρροια την αλλοίωση της γλώσσας και τη συρρίκνωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιούν οι νέοι. Δε θα ήταν άτοπο να σημειώσουμε πως η εντεταλμένη από τις εξελίξεις της εποχής ροπή στις θετικές επιστήμες, συμβάλλει στην συντομογράφηση και την κωδικοποίηση του λεξιλογίου των νέων.
Οικογένεια
Η οικογένεια αποτελεί το χώρο εκείνο που ο νέος λαμβάνει τις πρώτες του γνώσεις και τα πρώτα ερεθίσματα για το γύρω του περιβάλλον. Η εκμάθηση της γλώσσας είναι μία από τις βασικότερες προσφορές της οικογενειακής εστίας. Επιστημονικές έρευνες και μελέτες έχουν αποδείξει πως η ανάπτυξη του γλωσσικού υποβάθρου και η πνευματική ανέλιξη του παιδιού είναι ανάλογη με το πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων, με τις συνθήκες διαβίωσης, με τον αριθμό των μελών μιας οικογένειας.
Επομένως η ορθή ή λαθεμένη χρήση της γλώσσας από το οικογενειακό και το ευρύτερο φιλικό περιβάλλον είναι καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση του γλωσσικού αισθητηρίου του παιδιού.
Ξενομανία
Τέλος χαρακτηριστικό του Έλληνα αποτελεί η ξενομανία και ο μιμητισμός, γενεσιουργά αίτια της εισβολής χιλιάδων ξένων όρων στην ελληνική γλώσσα. Τα συμπλέγματα κατωτερότητας που διακρίνουν συχνά τον Έλληνα ευθύνονται για την άκριτη και αλόγιστη υιοθέτηση από αυτόν λέξεων αλλά και τρόπων ζωής που δεν προσιδιάζουν με τα ελληνικά δεδομένα, τις παραδόσεις και τις συνήθειες του τόπου μας.
Λεξιπενία
Εμβαθύνοντας στο θέμα μας είναι ανάγκη να εντοπίσουμε τις συνέπειες του φαινομένου της λεξιπενίας που χαρακτηρίζει τους σύγχρονους νέους. Η γλώσσα χαρακτηρίζει εθνικά ένα λαό, συμβάλει στη διαμόρφωση της εθνικής του ταυτότητας. Με αυτό το δεδομένο, η εξαφάνιση της γλώσσας θα μπορούσε να σημαίνει την εξαφάνιση του ίδιου του λαού, όπως χαρακτηριστικά είχε επισημάνει και ο Λένιν.
Απώλεια διαπροσωπικών σχέσεων
Επίσης η εξαθλίωση της γλώσσας συντείνει στη χαλάρωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Η γλώσσα αποτελεί κώδικα και μέσο επικοινωνίας. Η παραφθορά και συρρίκνωσή της βοηθά στην απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους, αμβλύνει την ανθρώπινη επικοινωνία, αφού αποτελεί βασικό μέσο αυτής.
Υποβάθμιση πολιτισμού
Επιπλέον η υποβάθμιση της γλώσσας οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως προωθεί την οπισθοδρόμηση του πολιτισμού, των γραμμάτων και των τεχνών ενός λαού. Ευνοεί τη μονοδιάστατη, δογματική σκέψη, που αποτελεί τροχοπέδη στη καλλιτεχνική δημιουργία, που στηρίζεται στην πρωτοτυπία.
Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας, πρωτίστως οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως το πρόβλημα της γλωσσικής ένδειας είναι πρόβλημα εθνικό. Κάθε έλληνας πολίτης έχει χρέος να προστατεύει την εθνική του γλώσσα, δείχνοντας ενδιαφέρον γι’ αυτήν και την γλωσσική του κληρονομιά.
Ανθρωπιστική Παιδεία
Η καθιέρωση της ανθρωπιστικής-καθολικής παιδείας θα συμβάλει στην ολόπλευρη καλλιέργεια, την ηθική και πνευματική εξύψωση των νέων. Με την καθιέρωση της διδασκαλίας γλωσσικών μαθημάτων θα επιτευχθεί η γνωριμία με την ουσία της γλώσσας μας και θα μεταλαμπαδευτούν στους νέους τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού. Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να απομακρυνθούμε από την στείρα εκμάθηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων και να εμβαθύνουμε στον ιδεολογικό πλούτο των κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η διεξοδική και ελεύθερη από προκαταλήψεις μελέτη των νεοελλήνων συγγραφέων θα καταστήσει τους μαθητές ικανούς αναγνώστες της λογοτεχνίας μας και θα θέσει τα θεμέλια για την προσωπική τους δημιουργία.
Δημοσιογραφική δεοντολογία
Επιπλέον η θεσμοθέτηση κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα προστατεύσει το κοινό από την κατάχρηση της γλώσσας μας. Η ύπαρξη κανόνων και νόμων θα αποτρέψει τους επιτήδειους εκείνους που καπηλεύονται την ελευθερία λόγου που τους παρέχει η δημοκρατία με στόχο την καθιέρωση μιας αναιμικής γλώσσας που θα οδηγήσει σε ερήμωση του πνεύματος και της ψυχής. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να προσθέσουμε το ρόλο του ακροατή και του θεατή ως κριτή των ακουομένων και βλεπομένων.
ΜΜΕ
Η κριτική θεώρηση των μηνυμάτων των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η αφαιρετική αντιμετώπιση αυτών, θα βοηθήσει στην επιβίωση και αφύπνιση του γλωσσικού μας οργάνου.
Παράδοση
Επιστρέφοντας στην παράδοση και στις εγγενείς αξίες του ελληνικού λαού θα κατορθώσουμε να βρούμε τον «εαυτό μας», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Σεφέρης. Θα καταπολεμήσουμε έτσι το πνεύμα του μιμητισμού και της ξενομανίας που μας κατατρύχει και θα καλλιεργήσουμε μια γλώσσα εύρωστη, υγιή και διαχρονική.
Πολιτική
Κλείνοντας την ανάλυσή μας είναι ανάγκη να τονίσουμε τον ρόλο των πολιτικών στην εξυγίανση της γλώσσας μας. Η άρθρωση ορθού πολιτικού λόγου, αδέσμευτου από μικροκομματικές σκοπιμότητες, θα οδηγήσει στην εμβάθυνση της πολιτικής συνείδησης του νέου, θα αποκαταστήσει την χαμένη εμπιστοσύνη στις σχέσεις πολίτη-κράτους και θα ενεργοποιήσει την αναγέννηση της ελληνικής γλώσσας μας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Συμπερασματικά οφείλουμε να συμφωνήσουμε με την άποψη του Πλάτωνα πως «η στρέβλωση της γλώσσας είναι στρέβλωση του λογικού». Απαιτείται αδιάλειπτη αφύπνιση και ενδελεχής ανάλυση του γλωσσικού προβλήματος που μαστίζει την ελληνική κοινωνία και κυρίως κριτική θεώρηση των κοινωνικών δεδομένων. Έτσι θα επιτευχθεί ανατοποθέτηση του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου απέναντι στους μηχανισμούς εκείνους που μπορούν να σώσουν το γόητρο και την αξία της ελληνικής γλώσσας.
«Νικήτρα του θανάτου ονόμασε τη γλώσσα μας ο Παλαμάς. Και αν θυμηθούμε πως ελληνική γλώσσα δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ανθρώπους που μιλούν ελληνικά, καταλαβαίνουμε αμέσως όλο το βάρος του ιστορικού της μηνύματος. Η ελληνική γλώσσα -η σημερινή- ισοδυναμεί με την ιστορική επιβίωση της φυλής των Ελλήνων».
Επιμέλεια
Κουβουτσάκη Κατερίνα
Εξετάζοντας με κριτική διάθεση την σύγχρονη πραγματικότητα είναι εύκολο να διαπιστώσουμε την βαθιά κρίση που διέρχεται ο πολιτισμός, σε όλες τις μορφές του. Η ασύμμετρη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης σε βάρος του πνεύματος είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσίατων προβλημάτων στα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τον πνευματικό πολιτισμό ενός λαού. Η γλώσσα ειδοποιό πολιτιστικό χαρακτηριστικό ενός λαού, διέρχεται μέσα στα πλαίσια αυτά μια πρωτοφανή κρίση που συνίσταται στην συρρίκνωση και την παραφθορά της.
Με τους όρους αυτούς εννοούμε την περιορισμένη χρήση του νεοελληνικού λεξιλογίου και την διαστρέβλωση των νοημάτων, την κακή χρήση της γλώσσας, αντίστοιχα. Έτσι παρά το γεγονός πως ειδικά η ελληνική γλώσσα συνδέεται άμεσα με την ιστορική συνέχεια του λαού μας, στη σημερινή εποχή δεν τυχαίνει της πρέπουσας προσοχής και σοβαρότητας από τους χρήστες της και κυρίως από τους νέους.
Μέσο επικοινωνίας
H γλώσσα αποτελεί μέσο επικοινωνίας .Πρωταρχικός ρόλος, αναμφίβολα, της γλώσσας είναι η επικοινωνία των ανθρώπων μιας ομόγλωσσης κοινότητας. Μέσω αυτής οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή, ενημερώνουν και ενημερώνονται, πληροφορούν και πληροφορούνται, ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες πάνω σε διάφορα ζητήματα που τους απασχολούν και έτσι επιλύουν τα προβλήματα και τις διαφορές τους. Ταυτόχρονα, μέσα από το διάλογο που αποτελεί το σημαντικότερο προϊόν της γλωσσικής έκφρασης αναπτύσσεται η συνεργασία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και έτσι επιτυγχάνεται η πρόοδος και η ευημερία του κοινωνικού συνόλου.
Κριτική σκέψη
Αρχικά, η σωστή γνώση και χρήση της γλώσσας έχει ως αποτέλεσμα την οξύνοια και την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας. Έτσι, όσο καλύτερα χειρίζεται κανείς τη γλώσσα του, τόσο περισσότερο σκέφτεται, αλλά και αποκτά τη δυνατότητα να εκφράζει λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις μιας έννοιας. Με το σωστό χειρισμό της γλώσσας, ο άνθρωπος επιδίδεται σε μια προσπάθεια επιλογής κατάλληλων όρων, επιλέγει ή απορρίπτει λέξεις και τελικά αποκτά και πνευματική ευελιξία. Αντίθετα, όταν το λεξιλόγιο είναι πενιχρό και η γλώσσα χάνει την εκφραστική της δυνατότητα και τυποποιείται, τότε το άτομο χάνει την ικανότητα να σκέφτεται, με όλες τις αρνητικές προεκτάσεις που αυτό επιφέρει.
Μέσο εξατομίκευσης
Η γλώσσα σίγουρα συμβάλλει και ως μέσο εξατομίκευσης, αφού κάθε άνθρωπος τη χειρίζεται με το δικό του προσωπικό τρόπο, γεγονός που συμβάλλει στην απόκτηση ενός ιδιαίτερου, εξατομικευμένου ύφους. Αν η γλώσσα είναι ρηχή, τυποποιημένη, υποβιβασμένη στο να λειτουργεί μόνο ως χρηστικό εργαλείο, τότε οι άνθρωποι χάνουν την ιδιαιτερότητά τους και οδηγούνται σε αγελαία γλωσσική συμπεριφορά και μαζοποίηση.
Μέσο διαφοροποίησης
Επομένως, η γλώσσα συντελεί στη διαφοροποίηση ανθρώπων και λαών και αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα της εθνικής ταυτότητας. Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή ο ρόλος και η σημασία της είναι σημαντική, αφού ζούμε στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης και η γλωσσική απόκλιση και ιδιομορφία μπορεί να λειτουργήσει ως ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε έθνη και λαούς.
Ψυχολογία
Χρειάζεται, επίσης, να τονιστεί ότι συντελεί στη διαμόρφωση ήρεμης ψυχολογικής κατάστασης. Με τη γλώσσα και το λόγο, το άτομο επιβεβαιώνεται, με αποτέλεσμα να καταπολεμά την εσωστρέφεια, τη μοναξιά και την ανασφάλειά του. Πολλές φορές, μάλιστα, ο μειλίχιος και πειστικός λόγος αποβαίνει επωφελής, στις περιπτώσεις που τα άτομα βιώνουν υπέρμετρα συναισθηματικές καταστάσεις. Ο τεκμηριωμένος λόγος προφυλάσσει το άτομο από τις ακραίες καταστάσεις, όπως τη βία, το έγκλημα, τις οχλοκρατικές εκδηλώσεις, τις αυτοκτονίες και άλλες παρόμοιες ενέργειες που είναι επιβλαβείς τόσο για το ίδιο όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Πολιτική
Εξίσου σημαντική είναι η σημασία της γλώσσας για την πολιτική λειτουργία του ατόμου. Με τη γλώσσα ανταλλάσσονται πολιτικές απόψεις, εκτιμήσεις και προβληματισμοί, που παίρνουν τη μορφή πολιτικών θεσμών. Στις δημοκρατικές πολιτείες, που υπάρχει πλουραλισμός κομμάτων, η συναίνεση πετυχαίνεται με τη γλώσσα και το διάλογο που αποτελούν τα βάθρα της δημοκρατίας. Μ’ αυτή οι λέξεις δικαιοσύνη, ισότητα, ισηγορία, παρρησία αποκτούν εννοιολογικό πλάτος και βάθος και αποβαίνουν έννοιες κλειδιά για την ειρηνική πολιτική συνύπαρξη, καθώς επίσης, για την πρόοδο και την ευημερία ατόμων και λαών.
Μέσο πανανθρώπινης συνεργασίας
Η γλώσσα δε συμβάλλει μόνο στην επικοινωνία των ατόμων μιας ομόγλωσσης κοινότητας, αλλά και στην επικοινωνία μεταξύ των λαών. Πιο συγκεκριμένα συμβάλλει στη σφυρηλάτηση δεσμών φιλίας και συνεργασίας. Οι λαοί προσεγγίζουν, συνεννοούνται και συνεργάζονται για την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων, όπως είναι η κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η εγκαθίδρυση της ειρήνης, η επίλυση των οικολογικών προβλημάτων και η καταπολέμηση της αθλιότητας στον τρίτο κόσμο. Παράλληλα, μέσα από το διάλογο που αποτελεί την αρτιότερη και εποικοδομητικότερη έκφανση του γλωσσικού οργάνου αμβλύνονται και επιλύονται ειρηνικά οι διαφορές με συνέπεια την αποτροπή πολεμικών συρράξεων και την παγίωση της διεθνούς ειρήνης.
Πολιτιστικά Χαρακτηριστικά
Τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν ένα έθνος από τα άλλα δεν είναι βιολογικά και φυλετικά αλλά πολιτιστικά. Και η γλώσσα είναι, ασφαλώς, το κύριο διακριτικό πολιτιστικό γνώρισμά του. Η γλώσσα εκφράζει τις αξίες και τις αρχές ενός λαού, το ήθος, την ευαισθησία και την καλαισθησία του, τις δοξασίες του και τις πεποιθήσεις του. Η γλώσσα είναι το μέσο, αλλά και το περιεχόμενο της παιδείας του, αφού με αυτήν εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματά του, εν μέρει δε και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του. Αρκεί γι’ αυτό να αναλογιστούμε τι είναι για την παιδεία κάθε έθνους τα κείμενα της γραμματείας του, τα πεζά, τα ποιητικά -λόγια και λαϊκά- και τα θεατρικά.
Η γλώσσα είναι το «σημείο αναγνωρίσεως» των ομοεθνών και το μέσο που σφυρηλατεί την εθνική συνείδηση και την ενότητά τους. Η ιστορική, λοιπόν, επιβίωση ενός λαού.
Αρχικά οφείλουμε να επισημάνουμε το ρόλο της ενοποίησης του γήινου χώρου στη συρρίκνωση και φθορά της ελληνικής γλώσσας.
Εισροή ξένων λέξεων
Η ανάπτυξη των συστημάτων επικοινωνίας συνέβαλε στον εκμηδενισμό των αποστάσεων και διαμόρφωσε ένα πλέγμα αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των χωρών σε όλους τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η Ελλάδα λόγο της γεωγραφικής της θέσης είναι περισσότερο ευάλωτη στις επιδράσεις αυτές, με αποτέλεσμα την εισροή στο ελληνικό λεξιλόγιο πληθώρας ξένων λέξεων που απ’ την μια πλευρά δεν είναι δυνατό να αφομοιωθούν φυσιολογικά, ενώ από την άλλη, προκαλούν ένα γλωσσικό χάος και ευθύνονται, σε ένα μεγάλο ποσοστό, για την κακοδαιμονία που χαρακτηρίζει το ελληνικό γλωσσικό όργανο.
Διγλωσσία (Δημοτική - Καθαρεύουσα)
Παράλληλα η ιστορία της Ελλάδος είναι γεμάτη από περιόδους ξενοκρατίας και κατοχής. Είναι εύλογο λοιπόν πως δέχτηκε επιρροές από τους κατακτητές λαούς, με την διαφορά όμως πως κατόρθωσε να αντιδράσει και να ενσωματώσει το νέο λεξιλόγιο με επιτυχία. Επίσης η ιστορία της ελληνικής γλώσσας πλουτίζεται από ένα ιδιόμορφο και μοναδικό φαινόμενο αυτό της διγλωσσίας, της πάλης ανάμεσα στην καθαρεύουσα και την δημοτική, που είναι γνωστό ως γλωσσικό ζήτημα.
Η μακρόχρονη διαμάχη ανάμεσα στις δύο αυτές μορφές του γλωσσικού μας οργάνου και η επικράτηση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας τόσο του ελληνικού κράτους, όσο και της εκπαίδευσης, είχαν σαν αποτέλεσμα την πνευματική οπισθοδρόμηση του ελληνικού λαού και το γλωσσικό διχασμό του απλού πολίτη, ο οποίος απ’ την μια πλευρά μιλούσε την φυσική δημοτική γλώσσα και απ’ την άλλη, ήταν υποχρεωμένος να γράφει αλλά και να μορφώνεται σε μια άλλη γλώσσα επίπλαστη και συχνά ακανθώδη.
Τεχνολογική ανάπτυξη
Προχωρώντας την ανάλυση του θέματός μας επισημαίνουμε πως η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στις δυτικές αναπτυγμένες χώρες, γέννησε την ανάγκη καθιέρωσης νέων όρων και λέξεων για την περιγραφή νεόπλαστων ιδεών και επιτευγμάτων. Οι όροι αυτοί εισέβαλαν στην ελληνική γλώσσα και συνέβαλαν στην μηχανοποίησή και τυποποίηση αυτής. Άλλωστε η επιστημονικο-τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής μας είχε σαν αποτέλεσμα την εντατικοποίηση των ρυθμών της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Οι νέοι επιζητούν μια γλώσσα που θα ανταποκρίνεται στις αλλαγές αυτές και θα συνάδει των τεχνικών ανακαλύψεων.
Κυριαρχία της γραφής
Επιπλέον η αντικατάσταση της ανάγνωσης και της γραφής, ως μέσων απόκτησης γνώσεων, από την κυριαρχία της εικόνας συνέτεινε στην απομάκρυνση του νέου από την επαφή με τον γραπτό λόγο. Αυτό έχει ως συνέπεια τη γλωσσική συμπύκνωση, τη βραχυλογία, τη γλωσσική στειρότητα του νεοέλληνα. Παρά το γεγονός πως το βιβλίο αποτελεί τη βασικότερη πηγή και το ουσιαστικότερο μέσο εκμάθησης του γλωσσικού οργάνου, σημειώνεται μια κάμψη και παρατηρείται μια αδιαφορία του νέου προς αυτό.
ΜΜΕ
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως η κακομεταχείριση της γλώσσας μας από τους εκπροσώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχει επιτείνει το φαινόμενο της λεξιπενίας.
Με δεδομένη την επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση του γλωσσικού αισθητηρίου του λαού μας, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της καταστροφής που προκαλούν.
ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η κρίση που διέρχεται η γλώσσα εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης κρίσης που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό. Η απομάκρυνση από την παράδοση και ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική προάγει την γλωσσική ένδεια, αφού η νέα ελληνική γλώσσα αποτελεί την φυσική συνέχεια της αρχαίας. Η κρίση των παραδοσιακών αξιών και ιδανικών επηρεάζει την ορθή αξιολόγηση της γλώσσας, η οποία θυσιάζεται στο βωμό της προοδοπληξίας.
Πολιτική
Παράλληλα ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από φαινόμενα συνθηματολογίας που κατακερματίζουν την ελληνική γλώσσα και εκφράζουν την αλλοτριωμένη πολιτική μας συνείδηση. Η «ξύλινη γλώσσα» που χρησιμοποιείται καθορίζει την πολιτική-κομματική τοποθέτηση του καθενός και εκμαυλίζει όχι μόνο την γλωσσική αλλά και την εθνική ενότητα του ελληνικού λαού και πολύ περισσότερο των νέων που είναι ευεπηρέαστοι και αδαείς ως προς την χρήση του θησαυρού της γλώσσας μας.
Διαπροσωπικές σχέσεις
Επιπλέον η αλλοτρίωση των διαπροσωπικών σχέσεων περιορίζει τα περιθώρια για διάλογο και δημιουργική προσέγγιση και επικοινωνία των ανθρώπων. Ο φόβος και η ανασφάλεια έχουν αντικαταστήσει την εμπιστοσύνη και την πίστη στις ανθρώπινες σχέσεις.
Παιδεία
Επιπρόσθετα το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα προάγει την εξειδίκευση και την εκμάθηση γνώσεων που αφορούν τις θετικές επιστήμες. Η άμβλυνση της σημασίας και της αξίας των γλωσσικών μαθημάτων έχει ως απόρροια την αλλοίωση της γλώσσας και τη συρρίκνωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιούν οι νέοι. Δε θα ήταν άτοπο να σημειώσουμε πως η εντεταλμένη από τις εξελίξεις της εποχής ροπή στις θετικές επιστήμες, συμβάλλει στην συντομογράφηση και την κωδικοποίηση του λεξιλογίου των νέων.
Οικογένεια
Η οικογένεια αποτελεί το χώρο εκείνο που ο νέος λαμβάνει τις πρώτες του γνώσεις και τα πρώτα ερεθίσματα για το γύρω του περιβάλλον. Η εκμάθηση της γλώσσας είναι μία από τις βασικότερες προσφορές της οικογενειακής εστίας. Επιστημονικές έρευνες και μελέτες έχουν αποδείξει πως η ανάπτυξη του γλωσσικού υποβάθρου και η πνευματική ανέλιξη του παιδιού είναι ανάλογη με το πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων, με τις συνθήκες διαβίωσης, με τον αριθμό των μελών μιας οικογένειας.
Επομένως η ορθή ή λαθεμένη χρήση της γλώσσας από το οικογενειακό και το ευρύτερο φιλικό περιβάλλον είναι καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση του γλωσσικού αισθητηρίου του παιδιού.
Ξενομανία
Τέλος χαρακτηριστικό του Έλληνα αποτελεί η ξενομανία και ο μιμητισμός, γενεσιουργά αίτια της εισβολής χιλιάδων ξένων όρων στην ελληνική γλώσσα. Τα συμπλέγματα κατωτερότητας που διακρίνουν συχνά τον Έλληνα ευθύνονται για την άκριτη και αλόγιστη υιοθέτηση από αυτόν λέξεων αλλά και τρόπων ζωής που δεν προσιδιάζουν με τα ελληνικά δεδομένα, τις παραδόσεις και τις συνήθειες του τόπου μας.
Λεξιπενία
Εμβαθύνοντας στο θέμα μας είναι ανάγκη να εντοπίσουμε τις συνέπειες του φαινομένου της λεξιπενίας που χαρακτηρίζει τους σύγχρονους νέους. Η γλώσσα χαρακτηρίζει εθνικά ένα λαό, συμβάλει στη διαμόρφωση της εθνικής του ταυτότητας. Με αυτό το δεδομένο, η εξαφάνιση της γλώσσας θα μπορούσε να σημαίνει την εξαφάνιση του ίδιου του λαού, όπως χαρακτηριστικά είχε επισημάνει και ο Λένιν.
Απώλεια διαπροσωπικών σχέσεων
Επίσης η εξαθλίωση της γλώσσας συντείνει στη χαλάρωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Η γλώσσα αποτελεί κώδικα και μέσο επικοινωνίας. Η παραφθορά και συρρίκνωσή της βοηθά στην απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους, αμβλύνει την ανθρώπινη επικοινωνία, αφού αποτελεί βασικό μέσο αυτής.
Υποβάθμιση πολιτισμού
Επιπλέον η υποβάθμιση της γλώσσας οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως προωθεί την οπισθοδρόμηση του πολιτισμού, των γραμμάτων και των τεχνών ενός λαού. Ευνοεί τη μονοδιάστατη, δογματική σκέψη, που αποτελεί τροχοπέδη στη καλλιτεχνική δημιουργία, που στηρίζεται στην πρωτοτυπία.
Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας, πρωτίστως οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως το πρόβλημα της γλωσσικής ένδειας είναι πρόβλημα εθνικό. Κάθε έλληνας πολίτης έχει χρέος να προστατεύει την εθνική του γλώσσα, δείχνοντας ενδιαφέρον γι’ αυτήν και την γλωσσική του κληρονομιά.
Ανθρωπιστική Παιδεία
Η καθιέρωση της ανθρωπιστικής-καθολικής παιδείας θα συμβάλει στην ολόπλευρη καλλιέργεια, την ηθική και πνευματική εξύψωση των νέων. Με την καθιέρωση της διδασκαλίας γλωσσικών μαθημάτων θα επιτευχθεί η γνωριμία με την ουσία της γλώσσας μας και θα μεταλαμπαδευτούν στους νέους τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού. Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να απομακρυνθούμε από την στείρα εκμάθηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων και να εμβαθύνουμε στον ιδεολογικό πλούτο των κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η διεξοδική και ελεύθερη από προκαταλήψεις μελέτη των νεοελλήνων συγγραφέων θα καταστήσει τους μαθητές ικανούς αναγνώστες της λογοτεχνίας μας και θα θέσει τα θεμέλια για την προσωπική τους δημιουργία.
Δημοσιογραφική δεοντολογία
Επιπλέον η θεσμοθέτηση κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα προστατεύσει το κοινό από την κατάχρηση της γλώσσας μας. Η ύπαρξη κανόνων και νόμων θα αποτρέψει τους επιτήδειους εκείνους που καπηλεύονται την ελευθερία λόγου που τους παρέχει η δημοκρατία με στόχο την καθιέρωση μιας αναιμικής γλώσσας που θα οδηγήσει σε ερήμωση του πνεύματος και της ψυχής. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να προσθέσουμε το ρόλο του ακροατή και του θεατή ως κριτή των ακουομένων και βλεπομένων.
ΜΜΕ
Η κριτική θεώρηση των μηνυμάτων των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η αφαιρετική αντιμετώπιση αυτών, θα βοηθήσει στην επιβίωση και αφύπνιση του γλωσσικού μας οργάνου.
Παράδοση
Επιστρέφοντας στην παράδοση και στις εγγενείς αξίες του ελληνικού λαού θα κατορθώσουμε να βρούμε τον «εαυτό μας», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Σεφέρης. Θα καταπολεμήσουμε έτσι το πνεύμα του μιμητισμού και της ξενομανίας που μας κατατρύχει και θα καλλιεργήσουμε μια γλώσσα εύρωστη, υγιή και διαχρονική.
Πολιτική
Κλείνοντας την ανάλυσή μας είναι ανάγκη να τονίσουμε τον ρόλο των πολιτικών στην εξυγίανση της γλώσσας μας. Η άρθρωση ορθού πολιτικού λόγου, αδέσμευτου από μικροκομματικές σκοπιμότητες, θα οδηγήσει στην εμβάθυνση της πολιτικής συνείδησης του νέου, θα αποκαταστήσει την χαμένη εμπιστοσύνη στις σχέσεις πολίτη-κράτους και θα ενεργοποιήσει την αναγέννηση της ελληνικής γλώσσας μας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Συμπερασματικά οφείλουμε να συμφωνήσουμε με την άποψη του Πλάτωνα πως «η στρέβλωση της γλώσσας είναι στρέβλωση του λογικού». Απαιτείται αδιάλειπτη αφύπνιση και ενδελεχής ανάλυση του γλωσσικού προβλήματος που μαστίζει την ελληνική κοινωνία και κυρίως κριτική θεώρηση των κοινωνικών δεδομένων. Έτσι θα επιτευχθεί ανατοποθέτηση του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου απέναντι στους μηχανισμούς εκείνους που μπορούν να σώσουν το γόητρο και την αξία της ελληνικής γλώσσας.
«Νικήτρα του θανάτου ονόμασε τη γλώσσα μας ο Παλαμάς. Και αν θυμηθούμε πως ελληνική γλώσσα δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ανθρώπους που μιλούν ελληνικά, καταλαβαίνουμε αμέσως όλο το βάρος του ιστορικού της μηνύματος. Η ελληνική γλώσσα -η σημερινή- ισοδυναμεί με την ιστορική επιβίωση της φυλής των Ελλήνων».
Επιμέλεια
Κουβουτσάκη Κατερίνα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου