ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Ανθρώπινα δικαιώματα ..αλήθεια ή μύθος;

 
Είναι αναµφισβήτητο ότι ο άνθρωπος έχει υποχρεώσεις / καθήκοντα που απορρέουν από το γεγονός ότι ζει σε οργανωµένες κοινωνίες. Εκτός, όµως, από ευθύνες κοινωνικής και πολιτικής φύσης, έχει και δικαιώµατα τα οποία εκπορεύονται από το ανθρωπιστικό ιδεώδες. Το δικαίωµα είναι η ελευθερία που αναγνωρίζεται από το νόµο σε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο να ενεργεί για την ικανοποίηση των συµφερόντων του. Εποµένως, τα δικαιώµατα προσαποκτούν νοµική διάσταση, καθαρά δεσµευτική, και χτίζονται µε ένα σύνολο νοµικών κανόνων οι οποίοι προστατεύουν τις ελευθερίες των πολιτών. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την αξίωση του ανθρώπου να ζει µε αξιοπρέπεια, για την απαίτηση σεβασµού της ανθρώπινης προσωπικότητας αδιακρίτως φυλής / χρώµατος, εθνικής ταυτότητας, ιδεολογίας, κοινωνικής τάξης και θρησκευτικής πεποίθησης· τα δικαιώµατα, δηλαδή, ενέχουν ηθική διάσταση και, ως εκ τούτου, προαιρετική. 
Εν κατακλείδι, είναι αγαθά άρρηκτα συνδεδεµένα µε την ανθρώπινη φύση, που την υπηρετούν αναβαθµίζοντας την ποιότητα ζωής του ανθρώπου και, συνεπώς, η καταπάτηση τους υποβιβάζει την ανθρώπινη υπόσταση.
Άµεσα συνυφασµένη, λοιπόν, µε τα δικαιώµατα του ανθρώπου είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δηλαδή το αίσθηµα της τιµής κάθε ατόµου, που δυστυχώς συχνά πλήττεται και προσβάλλεται πολλαπλώς.
Γενικότερα, τα δικαιώµατα έχουν στόχο την προστασία του ανθρώπου από το φόβο και τη στέρηση, ενώ αντικείµενο τους είναι ο περιορισµός της εξουσίας των ισχυρών και του κράτους και η επιβολή θετικών υποχρεώσεων στους ισχυρούς και στο κράτος απέναντι στους πολίτες.


ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
 
Ατοµικά
Αφορούν στην αξίωση του ανθρώπου για προσωπική ελευθερία, στην ανεµπόδιστη δυνατότητα καθορισµού του τρόπου ζωής κάθε ατόµου. Περικλείουν το δικαίωµα της ζωής και της υγείας (σωµατική και ψυχική ακεραιότητα), το δικαίωµα της τιµής, της περιουσίας και της πνευµατικής ιδιοκτησίας, της ανεξιθρησκίας, του απορρήτου των επικοινωνιών, της ελευθερίας σκέψης και γνώµης, της παιδείας / µόρφωσης, της ελεύθερης πληροφόρησης και µετακίνησης, του ασύλου κατοικίας, του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής κ.ά.

Πολιτικά
Σχετίζονται µε την πολιτική ελευθερία και περιλαµβάνουν το δικαίωµα του «εκλέγειν» και
«εκλέγεσθαι», «συνέρχεσθαι» και «συνεταιρίζεσθαι», το δικαίωµα στην ισότητα, στην ισονοµία / ισοπολιτεία και στην αξιοκρατία, το δικαίωµα σύστασης πολιτικών κοµµάτων και φορέων καθώς και έκφρασης πολιτικών απόψεων, το δικαίωµα διορισµού στο δηµόσιο τοµέα, την απαγόρευση αυθαίρετων συλλήψεων και βασανιστηρίων, το σεβασµό στο διεθνές δίκαιο και στην ειρηνική συνύπαρξη, στην αυτοδιάθεση / ανεξαρτησία των λαών κ.ά.

Κοινωνικά
Συµφωνά µε αυτή την «ενότητα» δικαιωµάτων, η πολιτεία, το κράτος οφείλει να
προσφέρει κοινωνική µέριµνα µε καθορισµένες υπηρεσίες που κατοχυρώνουν την ελεύθερη επιλογή επαγγέλµατος και τη δηµιουργία ευνοϊκών συνθηκών άσκησης του, την ασφάλιση και τη συνταξιοδότηση, την εκπαίδευση, την προστασία του θεσµού της οικογένειας (µητρότητα, παιδική ηλικία), την ένταξη ευπαθών οµάδων στην κοινωνία (ηλικιωµένοι, άτοµα µε ειδικές ανάγκες), την ψυχαγωγία, την προστασία του φυσικού / οικιστικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος (καθαρό / υγιές φυσικό περιβάλλον, φυσιογνωµία πόλης, πολιτιστική φυσιογνωµία: ήθη, έθιµα, µνηµεία, γλώσσα) κ.ά.

Παρατηρήσεις
Σήµερα, η µεταβολή των πολιτικοκοινωνικών συνθηκών, εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης της επιστήµης και της τεχνολογίας, καθιστά αναγκαία την κατοχύρωση νέων δικαιωµάτων, προκειµένου να προστατευθεί αποτελεσµατικά ο πολίτης.
Η παρουσίαση των δικαιωµάτων είναι δυνατό να γίνει και µε άλλες διαιρετικές βάσεις. Για παράδειγµα, είναι δυνατό να χωριστούν σε νοµικά και ηθικά, να διακριθούν σε πνευµατικά, ηθικά, ψυχικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονοµικά, εθνικά, διεθνιστικά, πολιτιστικά µε άξονα τους τοµείς κ.ο.κ


ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
Εύλογα στην εποχή µας ανακύπτει το δίληµµα / ερώτηµα: αναγνωρίζονται, κατοχυρώνονται και
προστατεύονται τα δικαιώµατα ή περιφρονούνται, παραβιάζονται και καταπατούνται; Θα ήταν αυθαιρεσία, αν υποστηρίζαµε απόλυτα τη µία ή την άλλη άποψη, και αυτό το βεβαιώνουν οι παρακάτω διαπιστώσεις:


ΘΕΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
Ποτέ άλλοτε δε σηµειώθηκε τέτοια πρόοδος αναφορικά µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα είτε µε την έννοια της κατοχύρωσης τους είτε µε την έννοια της ευαισθητοποίησης προς αυτά. Ζούµε στον
«αστερισµό» των δικαιωµάτων, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα ακόλουθα:

• Τα ανθρώπινα δικαιώµατα αποτελούν πλέον παγκόσµια αξία και δεν είναι «εσωτερική υπόθεση» του κάθε κράτους (π.χ. Οικουµενική ∆ιακήρυξη δικαιωµάτων ανθρώπου — Ο.Η.Ε., 1948 / ∆ιακήρυξη δικαιωµάτων του παιδιού Ο.Η.Ε., 1959).

• Ο Ο.Η.Ε. (µε τα κύρια όργανα του αλλά και µε ειδικές και άλλες αυτόνοµες οργανώσεις) αναγορεύεται σε παγκόσµιο θεσµικό προστάτη των δικαιωµάτων. Αυτό, επί παραδείγµατι, γίνεται αισθητό από τη δράση της UNICEF (ταµείο για την προστασία του παιδιού), της UNESCO (εκπαιδευτική, επιστηµονική και πολιτιστική οργάνωση), του ∆ιεθνούς
∆ικαστηρίου της Χάγης (επίλυση διενέξεων µεταξύ των κρατών) κ.ο.κ.

• Οι δηµοκρατικά οργανωµένες κοινωνίες (κράτη δικαίου) αναγνωρίζουν και κατοχυρώνουν τα δικαιώµατα των πολιτών.

• Η Ε.Ε. στηρίζει µε κάθε θεµιτό τρόπο την προσπάθεια για την καθολίκευση και την προστασία των δικαιωµάτων.

• Οι ανεξάρτητες και µη κυβερνητικού χαρακτήρα οργανώσεις ασκούν πίεση στους ισχυρούς της γης και µάχονται για την ευαισθητοποίηση του κόσµου. Κλασικά παραδείγµατα αποτελούν η ∆ιεθνής Αµνηστία που στοχεύει στην αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουµένων, στην κατάργηση των βασανιστηρίων και της θανατικής ποινής, οι Γιατροί χωρίς σύνορα που προσφέρουν ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες τους σε περιπτώσεις πολέµων, οι οικολογικές οργανώσεις, όπως η WWF και η Greenpeace.

• Τα Μ.Μ.Ε. ενηµερώνουν και καταγγέλλουν τυχόν παραβιάσεις.

• Φορείς όπως η εκκλησία, ο καλλιτεχνικός κόσµος και οι διανοούµενοι προσπαθούν να αφυπνίσουν τον κόσµο µε συναυλίες, διεξαγωγή εράνων και «µαχητική» αρθρογραφία.

• Μεµονωµένα άτοµα δρουν οικειοθελώς µε γνώµονα τον άνθρωπο.

• Θεµελιώδεις κοινωνικοί θεσµοί (οικογένεια και σχολείο) αποσκοπούν στην κοινωνικοποίηση και την οµαλή διάπλαση των παιδιών.


ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

Ωστόσο, τα δικαιώµατα των πολιτών σε µια εποχή πληροφόρησης, ανόδου του βιοτικού επιπέδου, ανύψωσης της πνευµατικής στάθµης και επικράτησης των κρατών δικαίου, δυστυχώς —και αυτό είναι το οξύµωρο— καταπατούνται, παραβιάζονται και µάλιστα κατάφωρα.

Σε γενικές γραµµές, οι ευάλωτες / ευπαθείς οµάδες σε παραβιάσεις δικαιωµάτων είναι οι εξής:

• Τα παιδιά που είναι φύσει και θέσει ανυπεράσπιστα.

• Οι γυναίκες που είναι θύµατα ριζωµένων προκαταλήψεων και συντηρητισµού.

• Οι µετανάστες και οι πρόσφυγες, σε βάρος των οποίων διαπιστώνεται έντονη ρατσιστική συµπεριφορά.

• Τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες / ικανότητες που γίνονται αντικείµενα περιφρόνησης.

• Οι ηλικιωµένοι που είναι φύσει και θέσει ανήµποροι.

• Κάθε άτοµο ή µειονότητα / οµάδα µε ιδιαιτερότητα / διαφορετικότητα που βιώνει στο περιθώριο, όπως οι τσιγγάνοι, οι οµοφυλόφιλοι, οι ιερόδουλες, οι φυλακισµένοι κ.ά.

• Οι φτωχοί που είναι αποκλεισµένοι.

• Το ασθενικό σώµα του φυσικού περιβάλλοντος και τα κατατρεγµένα ζώα.

• Η παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωµάτων, βέβαια, είναι πιο έντονη, θα λέγαµε ωµή, στις υπανάπτυκτες χώρες, αλλά παρατηρείται και στις προηγµένες οικονοµικά και πολιτικά χώρες της ∆ύσης.


ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Στις υπανάπτυκτες χώρες / Τρίτος Κόσµος
Σε πολλές υπανάπτυκτες χώρες δεν υπάρχει συνταγµατική κατοχύρωση και νοµική προστασία των δικαιωµάτων, γι’ αυτό παρατηρούνται:

• Φοβερή θνησιµότητα από έλλειψη πόσιµου νερού και φαρµάκων, λιµούς, φυσικές καταστροφές, επιδηµίες κ.ά.

• Συνθήκες άθλιας διαβίωσης: έλλειψη στέγης, οξύτατος υποσιτισµός, φτώχεια κ.ά.

• Υψηλή κλίµακα ανεργίας και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας.

• Τραγικά ποσοστά αναλφαβητισµού.

• Πόλεµοι (εµφύλιοι, τοπικοί) µε χιλιάδες θύµατα κυρίως στον άµαχο πληθυσµό και γενοκτονίες.

• Τροµοκρατία από παρακρατικές οργανώσεις.

• ∆ιώξεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις για πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις.

• Εξευτελισµοί και ταπεινώσεις χωρίς όριο (βιασµοί, σφαγιασµοί, λιθοβολισµοί ιδιαίτερα των γυναικών).

• Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών και γυναικών.

• ∆ουλεµπόριο (παιδιών, γυναικών) και συνθήκες σκλαβιάς.

• Έξαρση πορνείας.

Στα προηγµένα κράτη της ∆ύσης / «πολιτισµένες χώρες»
Παρά τον καθοµολογούµενο υψηλό βαθµό ανάπτυξης που µαρτυρούν οι αριθµοί, διαπιστώνονται τα εξής αρνητικά:

• Χαµηλό επίπεδο βιωσιµότητας, ο λεγόµενος «τέταρτος κόσµος» που βάλλεται από χαµηλές συντάξεις, ανεργία, φτώχεια κ.ά.

• Υποχώρηση της κοινωνικής πολιτικής και ειδικότερα του κράτους πρόνοιας κυρίως σε θέµατα παιδείας, υγείας.

• Αδικίες, ανισότητες και αναξιοκρατικά φαινόµενα.

• Αποθέωση βίας και εγκληµατικότητας: ληστείες, κλοπές, τροµοκρατία, βιασµοί κ.ά.

• Αναζωπύρωση ρατσισµού, φυλετικού και κοινωνικού.

• Συστηµατική παραπληροφόρηση και έντεχνοι µηχανισµοί προπαγάνδας, που καθιστούν ευχερέστερη τη χειραγώγηση του κόσµου.

• Καταπάτηση προσωπικών δεδοµένων και επαύξηση των φαινοµένων δυσφήµισης, λασπολογίας και κιτρινισµού.

• Ανθρώπινες σχέσεις απρόσωπες, ψυχρές και συµβατικές.

• Παραβίαση του διεθνούς δικαίου από τα ισχυρά κράτη.

• Αυθαιρεσία: άδικες συλλήψεις από την εξουσία, έντεχνη λογοκρισία, απουσία ευκαιριών στους πολίτες για συµµετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων, παραδικαστικά κυκλώµατα, δηµαγωγία και διαφθορά.

• Ποσοτικοποίηση της παιδείας και της ψυχαγωγίας, αλλοίωση της πολιτιστικής ταυτότητας των µικρών εθνών.

• Υποτίµηση της γυναίκας και εκµετάλλευση του παιδιού.

• Έλλειψη σεβασµού στη φύση και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, αλλοίωση οικιστικού περιβάλλοντος (ακαλαίσθητο).


ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Στις υπανάπτυκτες χώρες
Για την παραβίαση των δικαιωµάτων στον Τρίτο κόσµο ευθύνονται κυρίως:

• Το χαµηλό βιοτικό επίπεδο, η οικονοµική και  επιστηµονικοτεχνολογική υπανάπτυξη (διαρθρωτικό / δοµικό πρόβληµα).

• Η ύπαρξη αυταρχικών και ολοκληρωτικών καθεστώτων.

• Η απουσία ελέγχου των γεννήσεων και ο συνακόλουθος υπερπληθυσµός.

• Τα ισχυρά οικονοµικά συµφέροντα των Μεγάλων δυνάµεων, δίκαιο της πυγµής.

• Το χαµηλό πνευµατικό επίπεδο των λαών, ο φανατισµός καθώς και η υποταγή στις αρχές της φυλής, οι επιταγές της εθνότητας και οι ιεροί κανόνες: στο όνοµα της πολιτιστικής ταυτότητας νοµιµοποιούνται εγκλήµατα και κάθε µορφή εξευτελισµού.
Στα αναπτυγµένα κράτη

Για την παραβίαση των δικαιωµάτων στον αναπτυγµένο κόσµο ευθύνονται κυρίως:
 
• Η επικράτηση της κερδοσκοπίας λόγω της υλικοευδαιµονιστικής αντίληψης της ζωής στο πλαίσιο της παγκοσµιοποιηµένης πλέον καπιταλιστικής οικονοµίας, στην οποία επικρατούν οι νόµοι της αγοράς, η αυθαιρεσία και η αλόγιστη εκµετάλλευση της φύσης και του ανθρώπου.

• Η κρίση του ανθρωπισµού (ο άνθρωπος αποτελεί µέσο και όχι σκοπό) και η έκπτωση των ιδανικών µέσα σε ένα περιβάλλον τεχνοκρατίας και υπερεξειδίκευσης που αλλοτριώνει τον άνθρωπο ψυχικά και ηθικοπνευµατικά, µε συνέπεια τη συναισθηµατική αναλγησία για το συνάνθρωπο.

• Η δύναµη της τεχνολογίας, την οποία εκµεταλλεύονται οι οικονοµικά και πολιτικά ισχυροί, για να εξυπηρετήσουν τα συµφέροντα τους (π.χ. διαφήµιση, παρακολούθηση µέσω δορυφόρων, κινητής τηλεφωνίας κ.ά.).

• Η ατοµικιστική νοοτροπία και συµπεριφορά, σύµφωνα µε την οποία προτάσσεται το ατοµικό συµφέρον σε βάρος του κοινού καλού, ενώ, παράλληλα, αναπτύσσεται έντονος ανταγωνισµός.

• Η αστικοποίηση και η κοινωνία της ταχύτητας, µε αποτέλεσµα να γίνεται η ζωή αγχώδης /
αβίωτη και να κυριαρχεί η αδιαφορία για κάθε µορφή παραβίασης δικαιωµάτων.

• Η περιθωριοποίηση ατόµων και οµάδων από την πολιτεία και την κοινωνία

• λόγω της επικράτησης του φανατισµού που συνδέεται µε την υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων, ιδιαίτερα εξαιτίας της αθρόας (λαθρο) µετανάστευσης.

• Η κρίση των φορέων παιδείας και κοινωνικοποίησης. Ειδικότερα:

• Η ελλιπής αγωγή από την οικογένεια λόγω υπερπροστασίας ή άκριτου φιλελευθερισµού δεν αφήνει περιθώρια για υγιή διάπλαση της προσωπικότητας του νέου, µε πιθανά αποτελέσµατα την εκδήλωση επιθετικότητας και αντικοινωνικής συµπεριφοράς αλλά και την ατροφία του πνεύµατος που καθιστά ευχερέστερη τη χειραγώγηση.

• Το σχολείο προσφέρει εκπαίδευση αλλά όχι παιδεία, µε συνέπεια οι νέοι να µη βιώνουν τις διαχρονικές / άφθαρτες αξίες και να µην κοινωνικοποιούνται θετικά.

• Τα Μ.Μ.Ε. υπερπροβάλλουν πρότυπα αντικοινωνικά, ενώ µε τα χαµηλής ποιότητας προγράµµατα οδηγούν το δέκτη σε πνευµατική νάρκωση και σε άκριτη αποδοχή της νοσηρής πραγµατικότητας.

• Η αρχοµανία των πολιτικών που µετέρχονται κάθε µέσο, προκειµένου να επικρατήσουν στην πολιτική σκηνή (λαϊκισµός, µικροπολιτική κ.ά.), η αδυναµία επίλυσης των προβληµάτων που καταλήγουν σε κοινωνικά αδιέξοδα λόγω της ανεπάρκειας ή της απουσίας πολιτικής βούλησης, η εδραίωση της ατιµωρησίας, η γιγαντιαίων διαστάσεων διαπλοκή κ.ά.

• Η αδιαφορία ή αστοχία των διανοουµένων να αφυπνίσουν τον κόσµο.

• Τα ψυχολογικά προβλήµατα των ανθρώπων (µίσος, ζηλοφθονία, συµπλέγµατα κατωτερότητας).


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Στον υπανάπτυκτο κόσµο
Η ευθύνη βαρύνει τόσο τις αναπτυγµένες χώρες όσο και τα υπανάπτυκτα κράτη:

• Ειλικρινής / ανθρώπινη στάση των ισχυρών κρατών της ∆ύσης, που σηµαίνει αντίσταση στην κερδοσκοπία, παραγραφή των χρεών, στήριξη της προσπάθειας για ανασυγκρότηση και ανάπτυξη των χωρών του Τρίτου κόσµου.

• Ουσιαστικές και αποτελεσµατικές ενέργειες από Ε.Ε. και Ο.Η.Ε.

• Ανθρωπιστική βοήθεια από παγκόσµιες µη κυβερνητικές οργανώσεις.

• Ευαισθητοποίηση του κόσµου από τα Μ.Μ.Ε., το σχολείο και τους διανοούµενους.

• Σταδιακή άνοδος του βιοτικού επιπέδου µε παράλληλη ανάπτυξη της οικονοµίας.

• Ενίσχυση της εκπαίδευσης, η οποία αποτελεί την προϋπόθεση για πνευµατική αφύπνιση, απαλλαγή από τη θρησκοληψία, το φανατισµό και διεκδίκηση δικαιωµάτων.

• Προσπάθεια ανατροπής των δικτατορικών καθεστώτων και εκδηµοκρατισµού.

Στον αναπτυγµένο κόσµο
• Έµφαση στην παιδεία µε στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Μόνον έτσι ενισχύεται η κριτική ικανότητα, η ανεκτικότητα, η αρετή(ήθος και ανιδιοτέλεια), η κοινωνική συνείδηση, η αγωνιστική δράση και παραγκωνίζεται η ιδιοτέλεια, η αδιαφορία, η µοιρολατρία και η χειραγώγηση. Γι’ αυτό απαιτείται ανάληψη της προσωπικής ευθύνης (αυτοαναζήτηση και ωριµότητα) καθώς και υγιή λειτουργία των φορέων αγωγής: βίωση θετικών προτύπων στην οικογένεια, ενηµέρωση, θετική κοινωνικοποίηση και αξίες από το σχολείο, ευαισθητοποίηση του κοινού και στηλίτευση των παραβιάσεων από τα Μ.Μ.Ε., διαφώτιση του κόσµου και δραστηριοποίηση από τους διανοουµένους.

• Εδραίωση της γνήσιας δηµοκρατίας που επιβάλλεται να αποτελεί µέληµα τόσο των πολιτών (µε σύσταση εθελοντικών οργανώσεων, γόνιµη αµφισβήτηση και πίεση στις κυβερνήσεις) όσο και των πολιτικών (ήθος και ύφος ηγεσίας, κοινωνική πολιτική προς τους
αναξιοπαθούντες, δικαιότερη οργάνωση κοινωνίας, ευνοµία, άνοιγµα δηµοκρατίας, επιβολή δίκαιων ποινών κ.ά.).

• Θετική / υπεύθυνη χρήση της γνώσης και της τεχνολογίας από τους επιστήµονες και τα πολιτικά και οικονοµικά κέντρα εξουσίας µε γνώµονα τον άνθρωπο και όχι το κέρδος και τα εθνικά συµφέροντα.

• Παγκόσµια συµφωνία των κρατών για κοινή πολιτική στο ζήτηµα των ανθρώπινων δικαιωµάτων που προϋποθέτει τήρηση του διεθνούς δικαίου.

• Υγιής λειτουργία των διεθνών οργανισµών (Ο.Η.Ε.).

 
ΠΑΙ∆ΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η παιδική ηλικία είναι µια ιδιαίτερα κρίσιµη περίοδος στη ζωή του ανθρώπου. Αυτό συµβαίνει διότι τα παιδιά αδυνατούν να στηριχθούν στις δικές τους δυνάµεις, διακρίνονται για την έλλειψη εµπειριών και την ανωριµότητα σε πνευµατικό και ψυχικό επίπεδο (βλέπε «φύση» νέων). Είναι, εποµένως, «ανυπεράσπιστα» και χρειάζονται την αρωγή όλων µας. Οφείλουµε, ως κοινωνία, να παρέχουµε σε όλα τα παιδιά κάθε δυνατότητα για να αναπτυχθούν ολόπλευρα µέσα σε ένα ασφαλές, στοργικό και δηµιουργικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, σηµαντικό βήµα αποτέλεσε η ∆ιακήρυξη των δικαιωµάτων του παιδιού (1959) και η Σύµβαση για τα δικαιώµατα του (Ο.Η.Ε. 1989) που επικυρώθηκε από όλα σχεδόν τα κράτη του κόσµου.

Σύµφωνα µε τη ∆ιακήρυξη, τα ακόλουθα δικαιώµατα ανήκουν στα παιδιά:

• Η αξιοπρεπής διαβίωση: στέγαση, διατροφή, ρουχισµό, ιατροφαρµακευτική κάλυψη.

• Η δυνατότητα να αναπαύονται, να παίζουν, να ψυχαγωγούνται, να µελετούν και να εκπαιδεύονται.

• Επιβάλλεται να µην υφίστανται καµιά µορφή διάκρισης και να βιώνουν την αξιοκρατία και την ισότητα ανεξαρτήτως θρησκείας, φύλου, φυλής, οικονοµικής και κοινωνικής κατάστασης.

• Το δικαίωµα της εθνικότητας.

• Η απόκτηση ταυτότητας.

• Η απρόσκοπτη επαφή µε τη φύση.

• Το να µη γίνονται αντικείµενο εκµετάλλευσης και βαρβαρότητας.

• Το να µην είναι θύµατα αµέλειας, παραµέλησης και εγκατάλειψης.

• Το δικαίωµα της κατανόησης, της αγάπης και του σεβασµού.

• Η ζωή σε έναν κόσµο ειρήνης, διαλλακτικότητας και επιείκειας.

• Η απόλαυση ιδιαίτερης φροντίδας και προτεραιότητας σε κάθε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

• Γενικά, το να τυγχάνουν τα αναγκαία και επαρκή στοιχεία για ολοκληρωµένη ανάπτυξη (ηθικοπνευµατική, σωµατική, ψυχική και κοινωνική).


Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙ∆ΙΟΥ

0 ανθρωπισµός και το επίπεδο πολιτισµού µιας κοινωνίας φαίνονται και από τον τρόπο που συµπεριφέρεται στην πιο αδύναµη ηλικιακή οµάδα, τα παιδιά. Η προστασία των δικαιωµάτων τους θέτει τα θεµέλια για την υγιή διαµόρφωση της προσωπικότητας τους καθώς και την οµαλή κοινωνικοποίηση τους, διότι:

• ∆ιαβιούν αξιοπρεπώς (από υλικής πλευράς), χωρίς στερήσεις και κακουχίες, γεγονός που τους επιτρέπει, αφενός, να αντιµετωπίζουν αισιόδοξα τη ζωή και, αφετέρου, να θέτουν τις βάσεις για την ολοκλήρωση της ανάπτυξης τους (υγεία και σωµατική διάπλαση).
• Έχουν τη δυνατότητα, εφόσον εκπαιδεύονται, να µορφωθούν, να διευρύνουν τους ορίζοντες τους, να διεκδικήσουν επαγγελµατική αποκατάσταση.

• Αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά (υγιής ο ψυχικός κόσµος) βιώνοντας τη θαλπωρή, τη φροντίδα και τη ζεστασιά, ενώ παράλληλα ψυχαγωγούνται, αθλούνται, δηµιουργούν και αυτενεργούν (θεραπεία ψυχής).

• Μεγαλώνουν σε έναν κόσµο φιλικό, όχι απάνθρωπο και σκληρό. Έτσι, µπορούν να µυηθούν στις υψηλές αξίες της ζωής (λ.χ. σεβασµός, αγάπη, ανιδιοτέλεια) και να σφυρηλατήσουν µια ηθική προσωπικότητα.

• Περιορίζονται, µακροπρόθεσµα, τα φαινόµενα επιθετικότητας και παραβατικής συµπεριφοράς (δύσκολα θα αποτελέσουν εν δυνάµει εγκληµατίες), εφόσον δε γίνονται θύµατα εκµετάλλευσης ούτε γνωρίζουν την αδικία και την ανισότητα. Αντίθετα, ενδέχεται να καλλιεργηθεί στέρεα µέσα τους ένα πνεύµα συνεργασίας και συντροφικότητας, αλληλεγγύης και αλτρουισµού.

• Προετοιµάζονται πολίτες ενεργοί και όχι άβουλα όντα, εφόσον η πολιτεία και η κοινωνία προασπίζουν τα δικαιώµατα και τις ελευθερίες τους.

• Έρχονται σε επαφή µε τις παραδόσεις, τη γλώσσα, τη θρησκεία τους, µε αποτέλεσµα την αποτροπή της περιθωριοποίησης και τη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας.

• Τελικά, ζουν την παιδική ηλικία µε ανεµελιά και ευχαρίστηση, µε αθωότητα και καλοσύνη, δηλαδή µεγαλώνουν µε όµορφες παραστάσεις που µένουν ανεξίτηλες για ολόκληρη τη ζωή τους και επιδρούν ευεργετικά στην ψυχοσύνθεση τους.


ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗΣ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙ∆ΙΟΥ
 
Κανείς δεν αµφισβητεί στην εποχή µας την κατοχύρωση των δικαιωµάτων του παιδιού και την ευαισθητοποίηση ατόµων, οµάδων, φορέων και οργανώσεων για τα ζητήµατα που αφορούν τα παιδιά. Ωστόσο, η πραγµατικότητα επιβεβαιώνει ότι η απόλαυση βασικών δικαιωµάτων από τα παιδιά είναι, ακόµη και σήµερα, µια θεωρητική διακήρυξη, ένας ευσεβής πόθος καθώς τα δικαιώµατα τους εµφανώς παραβιάζονται:

Στις υπανάπτυκτες χώρες
• Πολλά παιδιά πεθαίνουν από έλλειψη τροφής, πόσιµου νερού, φαρµάκων ή υποφέρουν από υποσιτισµό, επιδηµίες και φυσικές καταστροφές (παιδιά άστεγα και εύκολα θύµατα
µεταδοτικών ασθενειών).

• Υπάρχουν παιδιά που είναι επαίτες στο δρόµο ή δουλεύουν σε εργοστάσια έναντι πενιχρών αποδοχών και άλλα που είναι υπηρέτες (εκµετάλλευση παιδικής εργασίας).

Στις αναπτυγµένες χώρες
• Κακοποίηση παιδιών από τους γονείς τους, καταπίεση ή υπερπροστασία.

• Παιδιά απροστάτευτα και εγκαταλελειµµένα ύστερα από διαζύγια.

• Έλλειψη χώρων άθλησης, ελαχιστοποίηση του παιχνιδιού και κακή ποιότητα ψυχαγωγίας από τα Μ.Μ.Ε.

• Αποµάκρυνση από τη φύση και το φυσικό τρόπο ζωής.

• Εκµετάλλευση παιδιού από τη διαφήµιση.

• Καταναγκαστική εργασία (παιδιά στα φανάρια).

• Χαµηλή ποιότητα εκπαίδευσης.

• ∆ιακρίσεις σε παιδιά µεταναστών.

• ∆ιακρίσεις µε βάση την οικονοµική και κοινωνική θέση των παιδιών.

• Εξάρτηση από τα ναρκωτικά, έξαρση παιδικής παραβατικότητας.

• Παιδιά θύµατα σεξουαλικής κακοποίησης, παιδεραστίας, πορνείας, πορνογραφίας.

• Απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης για παιδιά φτωχών οικογενειών.

• Λειτουργικός αναλφαβητισµός σε παραµεληµένα παιδιά.

ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙ∆ΙΟΥ
 
Στις υπανάπτυκτες χώρες
Για την κατάφωρη παραβίαση των δικαιωµάτων του παιδιού στις µη αναπτυγµένες χώρες ευθύνονται:

• Το χαµηλό πνευµατικό επίπεδο που ευνοεί την αµάθεια, την αµορφωσιά, και το ανεπαρκές βιοτικό επίπεδο που εντείνει την εξαθλίωση των παιδιών.

• Ο υπερπληθυσµός, ο οποίος δυσχεραίνει την υγιή διαβίωση.

• Τα αυταρχικά καθεστώτα, στα οποία λείπει η φροντίδα, η κοινωνική πρόνοια και µειώνονται δραµατικά οι πιθανότητες διεκδίκησης µιας καλύτερης ζωής για τα παιδιά.

• Τα ισχυρά κράτη που, για να ικανοποιήσουν την αναίσχυντη κερδοσκοπία τους στο πλαίσιο της παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας, εκµεταλλεύονται τις αδύναµες χώρες ποικιλότροπα (πόλεµοι / συρράξεις, φθηνό εργατικό δυναµικό).

• Ο τυφλός φανατισµός που επικρατεί στις υπανάπτυκτες χώρες και ενισχύει κάθε µορφή βίας, ταπείνωσης και απανθρωπισµού.

Στις αναπτυγµένες χώρες
Για την καταπάτηση των δικαιωµάτων του παιδιού σε χώρες µε υψηλά µεγέθη ανάπτυξης έχουν ευθύνη:

• Η οικογένεια, εφόσον οι γονείς αποτελούν υγιή πρότυπα, µε το διάλογο και την «ελεύθερη» διαµόρφωση της προσωπικότητας τους µέσα σε ένα κλίµα ασφάλειας και άδολης αγάπης.

• Το σχολείο µε ανθρωπιστική εκπαίδευση, ουσιαστικό ενδιαφέρον από τους δασκάλους κ. ά.

• Τα Μ.Μ.Ε. µε ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κόσµου (µέσα από εκποµπές), δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να ακουστούν οι φωνές των παιδιών ή, και γιατί όχι, οι απόψεις τους.

• Η εκκλησία και οι διανοούµενοι µε διαφώτιση, ανάληψη δράσης (π.χ. επιστηµονική έρευνα για τα προβλήµατα των παιδιών, πολυεπίπεδη προσφορά).

• Η κοινωνία των πολιτών µε εθελοντική δράση (σύσταση οργανώσεων για το παιδί), που προϋποθέτει περιορισµό του ατοµικισµού και του καταναλωτισµού, αίσθηµα κοινωνικής ευθύνης και κριτική µατιά.

Σε αδρές γραµµές, για να γίνει πραγµατικότητα η διακήρυξη των δικαιωµάτων του παιδιού, υπάρχει µέγιστη ανάγκη να θυµηθούµε το «παιδί» που κρύβουµε µέσα µας και να επιδιώξουµε:

• Μόρφωση και ήθος,

• ανιδιοτέλεια και ανθρωπιά / αγάπη,

• κοινωνική συνείδηση,

• ευαισθησία και αγωνιστικότητα.


ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ

Ο όρος χρησιµοποιείται µάλλον κατ’ ευφηµισµό, αφού στην πραγµατικότητα αξιοποιείται λέξη µε θετική σηµασία για την ονοµασία δυσάρεστης κατάστασης. Στη συγκεκριµένη περίπτωση αναφερόµαστε σε άτοµα µε προβλήµατα σωµατικής αναπηρίας ή διανοητικής διαταραχής που είτε υπάρχουν από τη γέννηση τους είτε τα απέκτησαν κατά τη διάρκεια της ζωής τους εξαιτίας ασθενειών ή δυστυχηµάτων.


ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑΣΕΙΣ
 
Είναι ηλίου φαεινότερο ότι τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα αυτοσυντήρησης, µετακίνησης, επιβίωσης, κοινωνικής ένταξης κ.ά. 
Στην κατάσταση που βρίσκονται χρειάζονται τη βοήθεια των συνανθρώπων τους και της οργανωµένης πολιτείας. Σήµερα, δεν αµφισβητείται το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από ορισµένα άτοµα ή από τους ιδιωτικούς φορείς, την εκκλησία και την πολιτεία µε νοµοθετικές ρυθµίσεις, ηθική υποστήριξη, οικονοµική ενίσχυση, φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, τηλεµαραθώνιους, εράνους κ.ά. Παρά τις φιλότιµες προσπάθειες, όµως, τα προβλήµατα παραµένουν άλυτα, αφού, συχνά, οι άνθρωποι αυτοί βιώνουν τον ψυχικό πόνο, την παραµέληση, την εγκατάλειψη και τη µοναξιά, την κακοµεταχείριση, τον οίκτο, τον αποκλεισµό, το ρατσισµό και, γενικότερα, την αδιαφορία όλων µας (συγγενών, φίλων κ.ά.).

Οι λόγοι που οδηγούν στη στάση αυτή σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο είναι:

• Η πολιτεία φαίνεται ότι δε διαθέτει πολιτική βούληση για αποτελεσµατικό κράτος πρόνοιας και αρωγή προς αυτά τα άτοµα. Αντίθετα, στο πλαίσιο µιας τεχνοκρατικής και οικονοµοκεντρικής πολιτικής ο άνθρωπος, δυστυχώς, τίθεται στο περιθώριο.

• Η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας, η οποία εκδηλώνεται µε αδιαφορία προς τον πάσχοντα άνθρωπο. Για την κρίση της παιδείας η ευθύνη βαρύνει, κυρίως, την οικογένεια και το σχολείο, φορείς αγωγής που δεν καταφέρνουν να νοηµατοδοτήσουν τη ζωή των νέων µε αρχές και αξίες είτε λόγω της κρίσης του οικογενειακού θεσµού είτε εξαιτίας του νοοκρατικού προσανατολισµού της εκπαίδευσης (µονοµερής εξειδίκευση).

• Η αλλοίωση, συναισθηµατική και ηθική, του ανθρώπου µέσα σε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικό, σε µια εποχή ταχύτητας και ατοµικισµού. Υπό αυτές τις συνθήκες, κυρίως στις µεγαλουπόλεις, ο άνθρωπος εξαντλείται ψυχικά και σωµατικά, δεν έχει χρόνο και διάθεση να βοηθήσει, δεν προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες του ούτε τον αγγίζει ουσιαστικά το πρόβληµα του συνανθρώπου.

• Ο διαβρωτικός ρόλος των Μ.Μ.Ε. και ιδίως της τηλεόρασης, η οποία µας «βοµβαρδίζει» µε υλιστικά πρότυπα που, τελικά, µετατοπίζουν το κέντρο βάρους των ενδιαφερόντων µας από το ουσιώδες, τον άνθρωπο, στο επουσιώδες, την οικονοµική άνεση.

• Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και η άγνοια, που εθίζουν τον άνθρωπο στην αδιαφορία και τη µοιρολατρία, ενώ του εµβάλλουν την αντίληψη ότι οι άνθρωποι µε ειδικές ανάγκες είναι «καταδικασµένοι», γεγονός που παραπέµπει στον Καιάδα.


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
 
Τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες δεν είναι παιδιά ενός «κατώτερου Θεού». Τους αξίζει να ζήσουν µε αξιοπρέπεια, όπως αρµόζει σε κάθε άνθρωπο. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου απαιτείται κατά βάση αλλαγή νοοτροπίας, την οποία επιτυγχάνουν:

• Η ανθρωπιστική παιδεία, η οποία σφυρηλατεί προσωπικότητες µε ψυχική αρχοντιά, ευαισθησία, σεβασµό και αγάπη.

• Η κριτική στάση ζωής που αποσπά τον άνθρωπο από τη µάζα και τον καθιστά µέλος της πραγµατικής κοινωνίας των πολιτών µε αγωνιστική διάθεση και ενδιαφέρον (άσκηση πίεσης, έρανοι, ηθική ενίσχυση).

• Επιβάλλεται, όµως, βραχυπρόθεσµα να συµβάλουν η πολιτεία και οι υπόλοιποι φορείς αγωγής και κοινωνικοποίησης. Ειδικότερα:

• Η πολιτεία οφείλει να εφαρµόσει αποτελεσµατική κοινωνική πολιτική για την ανακούφιση αυτών των ατόµων µε αύξηση των συντάξεων, περίθαλψη, επαγγελµατική αποκατάσταση (π.χ. τηλεργασία), ίδρυση επαρκούς αριθµού σχολείων ειδικής αγωγής, ψυχολογική υποστήριξη µέσω κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων, ενίσχυση αθλητικών εκδηλώσεων (π.χ. Παραολυµπιακοί Αγώνες), ειδικές ράµπες στα λεωφορεία και τα πεζοδρόµια, βελτίωση των χώρων ψυχαγωγίας κ.λπ.

• Τα Μ.Μ.Ε., οι πνευµατικοί άνθρωποι και η εκκλησία έχουν χρέος, αφενός, να ενηµερώνουν, να ευαισθητοποιούν την κοινή γνώµη και, αφετέρου, να ενισχύουν στην πράξη αυτά τα άτοµα µε την ίδρυση κέντρου προστασίας ατόµων µε ειδικές ανάγκες.

• Η οικογένεια και το σχολείο έχουν καθήκον να αναδείξουν την εθελοντική ιδέα και να καλλιεργήσουν ανθρώπους και όχι άβουλα, ετεροκατευθυνόµενα όντα.

• Τέλος, τα ίδια τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες είναι αναγκαίο να δουν τη ζωή αισιόδοξα και να µην την αντιµετωπίζουν µοιρολατρικά.

 
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ – ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

∆είγµατα
● ∆ιαχρονικό φαινόµενο µε έξαρση στον αιώνα µας.

● ∆ωριείς, αποικίες, παροικίες Τουρκοκρατίας.

● Μικρασιάτες, Κύπριοι, Βορειοηπειρώτες, Πόντιοι, Αλβανοί, Αρµένιοι, Κούρδοι, Ανατολικοευρωπαίοι κ.α.

Αίτια
● Πόλεµοι.

● Ολοκληρωτικά καθεστώτα, καταπίεση, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων, πολιτικές διώξεις.

● Κοινωνικές συγκρούσεις.

● Φτώχεια, χαµηλό βιοτικό επίπεδο.


Αποτελέσµατα – Προβλήµατα για τους ίδιους τους πρόσφυγες – µετανάστες
 
● ∆ύσκολη εγκατάσταση και εξασφάλιση διαµονής και µέσων επιβίωσης – ανεργία –εκµετάλλευση (αποτελούν φτηνότερο εργατικό δυναµικό και αµείβονται µε πενιχρά ηµεροµίσθια,
που όµως είναι καλύτερα απ’ ό,τι στη χώρα τους).

● ∆υσκολίες προσαρµογής στο νέο περιβάλλον ζωής (εκµάθηση γλώσσας, νοοτροπία, αξίες).

● Εχθρική συχνά η αντιµετώπισή τους και κακές οι συνθήκες διαβίωσης και περίθαλψής τους.

● Ψυχολογικά προβλήµατα και µνήµες της χαµένης πατρίδας, συµπλέγµατα κατωτερότητας, αίσθηµα µειονεξίας, ανασφάλεια, άγχος αποδοχής και προόδου.

● Αδυναµία µόρφωσης – εύκολη λεία για χειραγώγηση και µαζοποίηση – κίνδυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσης και πνευµατικής υποβάθµισης (π.χ. κάποιοι που στην πατρίδα τους ήταν πολιτικοί
µηχανικοί, εδώ είναι απλοί εργάτες κ.λ.π.)

● Εκµετάλλευση, περιθωριοποίηση, έλλειψη σεβασµού απέναντί τους (αναγκάζονται να οδηγηθούν ακόµα και στο έγκληµα για την επιβίωσή τους).

● ∆εν συµµετέχουν στα κοινά, δεν ελέγχουν την ηγεσία, αισθάνονται έξω από τις πολιτικές εξελίξεις, αποπολιτικοποιούνται και αδρανούν).


Αποτελέσµατα – Προβλήµατα στις χώρες υποδοχής τους
● ∆υσκολίες ένταξης και αφοµοίωσης.

● Κίνδυνος εθνολογικής αλλοίωσης του ντόπιου πληθυσµού.

● Οικονοµική επιβάρυνση αποκατάστασης – ανεργία.

● Προβλήµατα κοινωνικής παθογένειας.

● Συχνά δηµιουργούνται «γκέτο» που λειτουργούν σαν µαφία, ενισχύονται οι κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές εντάσεις, τα φαινόµενα των ναρκωτικών και της εγκληµατικότητας. Προωθείται ο ρατσισµός, διασπάται η κοινωνική συνοχή, περιορίζεται η αλληλεγγύη και απειλείται τελικά η ίδια η δηµοκρατία.


Τρόποι αντιµετώπισης
Α. Από ∆ιεθνείς Οργανισµούς (ΟΗΕ, UNICEF, UNESCO, Ερυθρός Σταυρός κ.λπ.)

● Μέτρα πρόληψης των αιτιών της προσφυγιάς (µέριµνα για επικράτηση – διατήρηση δηµοκρατίας, για διασφάλιση ειρήνης, για παροχή βοήθειας σε θύµατα πολέµου).

● Σωστός καταµερισµός προσφύγων ανά κράτος και περιοχή, µέτρα άµεσης περίθαλψης.

● Σεβασµός και εφαρµογή νοµοθεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώµατα.

● Ανθρωπιστική βοήθεια, οικονοµική ενίσχυση.

Β. Από το Κράτος ή τα Κράτη
● Οργάνωση – προετοιµασία δοµών υποδοχής και χωροταξική κατανοµή των προσφύγων.

● Προγράµµατα ένταξης και προσαρµογής των προσφύγων.

● Προστασία και αξιοποίηση της πολιτισµικής ιδιαιτερότητάς τους.

● Ενηµέρωση κι επιµόρφωση των ντόπιων και των προσφύγων.

● Παραγωγική αξιοποίηση των προσφύγων ανάλογα µε τις ικανότητές τους ή τις σπουδές τους στις χώρες προέλευσής τους.

Γ. Από τα ίδια τα άτοµα
● Ήθος, σεβασµός, ευαισθησία, ανθρωπισµός, ηθική και υλική συµπαράσταση.

● Φιλάνθρωπη αντιµετώπιση, υλική και ηθική.

● Σεβασµός της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας των προσφύγων.

● Πρωτοβουλίες για την ανακούφισή τους (π.χ. έρανοι, εκδηλώσεις, προσφορά τροφίµων, ρουχισµού κ.λπ.)




ΠΗΓΗ
Κατερίνα Κουβουτσάκη