ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΚΘΕΣΗ-ΈΚΦΡΑΣΗ

 
Ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΛΙΑΚΑΣ ΓΡΑΦΕΙ:

Η έκθεση ιδεών έχει χάσει -ειδικά τα τελευταία χρόνια- το δημιουργικό της χαρακτήρα και έχει φορέσει ένα μανδύα ανίας, απάθειας και άγχους. Οι μαθητές γράφουν για να γράφουν, χωρίς να δημιουργούν και χωρίς να οργανώνουν τις σκέψεις τους με τρόπο κατανοητό. Το γνωστικό τους υλικό είναι τετριμμένο, ενώ ο τρόπος σκέψης και γραφής τους μηχανικός και μονοδιάστατος. Η έκθεση είναι και έκφραση, δηλαδή δεν είναι μόνο ''τι λέμε αλλά και πως το λέμε'', αποφεύγοντας να ωραιοποιήσουμε και να εξιδανικεύσουμε τα πράγματα, αλλά απεναντίας σκοπός μας είναι να τα βάλουμε στη σωστή τους βάση και να τα παρουσιάσουμε με τρόπο ωραίο, δηλαδή σωστά. Η δημιουργικότητα κειμένων είναι σαν την ίδια τη ζωή, η οποία δεν είναι ποτέ ίδια για όλους, δεν έχει μια συγκεκριμένη οδό που θα την ακολουθήσουν όλοι προκειμένου να βιώσουν την επιτυχία, αλλά σήματα που θα υποβοηθήσουν την πορεία μας. Αυτά τα σήματα είναι κατευθυντήριες γραμμές οι οποίες μας δίνουν δυνάμεις ώστε να αισθανόμαστε ισχυροί να εκφράσουμε τις σκέψεις μας με περισσότερη εκφραστικότητα, φυσικότητα και ειλικρίνεια, χωρίς παράλληλα να χάνουμε κάτι από τον προσωπικό τρόπο γραφής μας.
Οι παρακάτω συμβουλές αποβλέπουν στην επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού. 

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
Οι μαθητές θα πρέπει να εξασκηθούν στην οργάνωση του γνωστικού τους υλικού με τρόπο σαφή και κατανοητό. Αυτό σημαίνει ότι πριν αρχίσουν να γράφουν την κανονική έκθεση καθίσταται χρήσιμη η δημιουργία ενός πρόχειρου σχεδιαγράμματος, στο οποίο θα συγκεντρώνεται όλο το γνωστικό υλικό που έχουν αποκτήσει κατά την διάρκεια της μαθητικής τους εμπειρίας. Το σχεδιάγραμμα από μόνο του φανερώνει μια οργάνωση- καθώς μας αποτρέπει από αυτοσχεδιασμούς και προχειρότητες- ενώ παράλληλα αποτελεί το υπόβαθρο μιας επιτυχημένης έκθεσης, καθώς εκεί αποτυπώνονται οι βασικοί πυλώνες στους οποίους θα κινηθεί η έκφραση του μαθητή.

ΑΝΤΛΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
Τα επιχειρήματα συνήθως αντλούνται από διάφορους τομείς όπως:
Οικονομικός τομέας (επάγγελμα, πλουτοπαραγωγικές πηγές, περιβάλλον, χρήμα, υλισμός)
Ψυχολογικός τομέας (αφορά την ψυχική ισορροπία του ατόμου και την σχέση του με την κοινωνία)
Βιολογικός τομέας (επίδραση του τρόπου ζωής στον άνθρωπο)
Πνευματικός τομέας (παιδεία, βιβλίο, επιστήμες, πνευματικοί άνθρωποι)
Κοινωνικός τομέας (συνύπαρξη κοινωνικών ομάδων, συνεργασία, συλλογικότητα)
Ηθικός τομέας (ηθική συγκρότηση των ατόμων)

ΔΟΜΗ ΕΚΘΕΣΗΣ
Η συγγραφή της κανονικής έκθεσης θα πρέπει να ακολουθεί μια συγκεκριμένη δομή η οποία αποτελείται από 3 βασικούς άξονες: 1.Πρόλογο 2.Κυρίως θέμα 3.Επίλογο.

• Πρόλογος: Αποτελεί μια εισαγωγή στο θέμα μας και αποσκοπεί να κατατοπίσει και να προιδεάσει θετικά τον αναγνώστη μας για αυτό που θα αναπτυχθεί στο κυρίως μέρος. Αυτό προυποθέτει έναν έξυπνο, σαφή και συνοπτικό πρόλογο, χωρίς περιττολογίες, μακροσκελείς προτάσεις και γενικολογίες.

• Κυρίως θέμα: Σε αυτή την φάση αναπτύσσεται το γνωστικό υλικό που καταγράφηκε στο πρόχειρο σχεδιάγραμμά μας. Το γνωστικό μας υλικό θα πρέπει να το χαρακτηρίζει η ειλικρίνεια, η πρωτοτυπία επιχειρημάτων, η συνοχή, η κατάλληλη εκφραστικότητα, ενώ θα πρέπει να αποφεύγονται κοινότυπες λέξεις και εκφράσεις, συχνές επαναλήψεις που κουράζουν τον αναγνώστη, υποκειμενικές κρίσεις και δογματισμοί. Το κυρίως θέμα πρέπει να αναπτύσσεται με τέτοιο τρόπο ώστε να φτάνουμε στον επίλογο με τρόπο φυσικό και έξυπνο.

• Επίλογος: Αποτελεί το επιστέγασμα και την ολοκλήρωση των σκέψεών μας με τρόπο έξυπνο, ευχάριστο χωρίς επαναλήψεις και στερεότυπες γενικολογίες όπως, π.χ <<πρέπει να πάρουμε μέτρα>> ή <<πρέπει να προσπαθήσουμε>>. Ο επίλογος αποσκοπεί να κλείσει δημιουργικά και ευχάριστα τα όσα ειπώθηκαν, ενώ παράλληλα να συμβάλλει στην θετική άποψη εκ μέρους του αναγνώστη. Ο επίλογος μπορεί να είναι μια προτροπή, μία ευχή, ένα δίδαγμα, ένα συμπέρασμα.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

      Το κείμενο πρέπει ακολουθεί κάποιους κανόνες όπως, 1. να υπάρχει επαρκή ανάπτυξη του θέματος, 2. άμεση σχέση του περιεχομένου και του θέματος, 3. τεκμηρίωση των θέσεων με πειστικά επιχειρήματα, 4. πρωτοτυπία επιχειρημάτων και πειστική κατάταξή τους σε κλιμακωτή μορφή, 5. προσωπικό στυλ 6. λογική αλληλουχία των νοημάτων, 7. συνοχή του κειμένου, 8. κατάλληλο ύφος για το συγκεκριμένο κείμενο, 9. επίγνωση του σκοπού για τον οποίο γράφεται το κείμενο και ανταπόκριση σ' αυτόν, 10. γνώση των αναγκών του ακροατηρίου (δέκτη) και ανταπόκριση σ' αυτές, 11. αποτελεσματικότητα του κειμένου (= να λειτουργεί αποτελεσματικά μέσα στη συγκεκριμένη επικοινωνιακή περίσταση).

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΓΡΑΠΤΟΥ  
Το κείμενο πρέπει να το διακρίνει η καλλιγραφία και η απουσία σβησιμάτων και διορθώσεων, διότι έτσι προκαλεί καλή εντύπωση στον εξεταστή. Ένα γραπτό με την κατάλληλη εμφάνιση δημιουργεί θετικές προσδοκίες εκ μέρους του αναγνώστη και λειτουργεί υπέρ της επίδοσης του μαθητή. Προς αυτό συντελούν ο φυσικός μας λόγος, τα κατάλληλα σημεία στίξης, η σωστή παραγραφοποίηση και τέλος ο περιορισμός των επιθέτων, ερωτηματικών και θαυμαστικών.

ΣΑΦΗΝΕΙΑ
Οι μαθητές πρέπει να εξασκηθούν να είναι απλοί στις διατυπώσεις και τις εκφράσεις τους. Οι συχνές επαναλήψεις λέξεων και φράσεων, οι μεγαλοστομίες κενού περιεχομένου, οι μεγάλες περίοδοι προτάσεων, οι ρητορισμοί και οι πομπώδεις εκφράσεις πρέπει να αντικαθίστανται από την απλότητα, την ακρίβεια και την πρωτοτυπία επιχειρημάτων.

ΥΦΟΣ
Το ύφος πρέπει να προσαρμόζεται στο πλαίσιο γραφής μιας έκθεσης. Πρέπει συγκεκριμένα να είναι σοβαρό, κομψό, διακριτικό, σεμνό και πηγαίο από τον ψυχισμό του κάθε μαθητή, χωρίς πολλά επιφωνήματα, λυρισμούς, ποιητικές και άστοχες εκφράσεις οι οποίες δεν προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό αλλά απεναντίας επιδρούν αρνητικά για την κρίση τον εξεταστή.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Το λεξιλόγιο αποτελεί τον βασικό κορμό μιας επιτυχημένης έκθεσης, καθώς εκεί φαίνεται ο λεκτικός και εκφραστικός πλούτος (γνώση των γραμματικο-συντακτικών κανόνων) που έχει φτάσει ο μαθητής. Στο λεξιλόγιο πρέπει να εντάσσονται λέξεις από κείμενα που έχουμε διαβάσει σε δοκίμια, εφημερίδες, λογοτεχνικά κτλ και να αποφεύγονται λέξεις κοινότυπες, και αμφιβόλου ποιότητας (προερχόμενες από την τηλεόραση, τα εικονογραφημένα έντυπα, ραδιόφωνο κ.α). Η επιλογή της κατάλληλης λέξης πρέπει να γίνεται όχι για λόγους εντυπωσιασμού (επειδή αρέσει στον μαθητή ή επειδή θέλει να εντυπωσιάσει τον εξεταστή) καθώς τότε επιτυγχάνουμε τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσπαθούμε να πετύχουμε. Τέλος η επιλογή ξένων λέξεων, η δημιουργία δικών μας λέξεων (νεολεξία) και τα πολλά ''που'', ''του'', ''τους'', ''μας'' πρέπει να αποφεύγονται.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ-ΓΝΩΜΙΚΑ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Η έκθεση πρέπει να υποβοηθείται με το κατάλληλο γνωστικό υλικό όπως παραδείγματα, γνωμικά, παροιμίες κτλ. ενώ η επιλογή τους πρέπει να γίνεται με μέτρο. Αυτά δίνουν συναίσθημα και ομορφιά στο γραπτό μας λόγο ενώ φανερώνουν την διακειμενικότητα του λόγου μας.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΗ
Οι μαθητές πρέπει να ασκηθούν στο συχνό γράψιμο εκθέσεων προκειμένου να εντοπίσουν τις αδυναμίες και τα προτερήματά τους στον γραπτό λόγο. Ο προφορικός λόγος δεν αντικατοπτρίζει, ούτε υποκαθιστά τον γραπτό λόγο σε καμία περίπτωση- ειδικά σε γλωσσικά μαθήματα σαν την Έκθεση. Μόνο όταν γίνουν αντικειμενικοί και αυστηροί με το γραπτό τους θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τις φοβίες και ανησυχίες που τρέφουν εδώ και δεκαετίες για το συγκεκριμένο μάθημα.



ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΛΙΑΚΑΣ, φιλόλογος