KEIMENO
«Ο Κρητικός» του Δ. Σολωμού
ΘΕΜΑΤΑ
1o Ο «Κρητικός» είναι εμπνευσμένος από πραγματικά γεγονότα. Αφού παρουσιάσετε σύντομα το ιστορικό του υπόβαθρο, να αναζητήσετε στο απόσπασμα που σας δίνεται χωρία που το επιβεβαιώνουν.
2ο Να εντοπίσετε, στο παραπάνω απόσπασμα, τους χρόνους, τα χρονικά επίπεδα της αφήγησης.
3ο Για τη φιγούρα της Φεγγαροντυμένης στον «Κρητικό» έχουν κατατεθεί πολλές ερμηνείες. Να επιλέξετε και να συζητήσετε δύο από αυτές, βασισμένοι στο απόσπασμα που σας δίνεται.
4ο Να σχολιάσετε τους στίχους « Εκοίταξε τ’ αστέρια, …εσκεπάσαν» και «Τότε από φως…λαμπυρίζει» του παραπάνω αποσπάσματος
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 1o ΘΕΜΑ
Ο «Κρητικός» γράφτηκε τη διετία 1833 – 1834. Τα γεγονότα όμως του έργου τοποθετούνται 10 περίπου χρόνια πριν από τη συγγραφή του, γύρω στο 1823 – 1824. Την εποχή εκείνη η Κρητική Επανάσταση, που είχε ξεκινήσει από το Μάιο του 1821, βρισκόταν σε πολύ κρίσιμο σημείο λόγω της ενίσχυσης του τουρκικού στρατού με αιγυπτιακά στρατεύματα. Τον Οκτώβριο του 1823 ο Χουσεϊν μπέης άρχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κυρίως στη Δ. Κρήτη και κατέστρεψε τις περισσότερες επαρχίες της. Η αντίσταση των Κρητικών είχε προς το παρόν καμφθεί. Ένας μεγάλος αριθμός άμαχου πληθυσμού, ανάμεσά τους και μερικοί μάχιμοι που ήθελαν να ακολουθήσουν τις οικογένειές τους, επιβιβάστηκαν σε πλοιάρια, ελπίζοντας ότι θα κατάφερναν να φτάσουν στα Κύθηρα, στα Αντικύθηρα και τη Δ. Πελοπόννησο. Όμως, κάποιοι βρήκαν τραγικό θάνατο, όταν τα πλοιάρια τους εντοπίστηκαν και κανονιοβολήθηκαν από τα τουρκικά πλοία ή όταν οι σχεδίες τους ανατράπηκαν λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών.
Ο ποιητής, Διονύσιος Σολωμός, εμπνέεται από τον άνισο αυτό αγώνα των Ελλήνων όχι μόνο στον «Κρητικό» αλλά και σε ολόκληρο σχεδόν το έργο του. Αυτό έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα Επτάνησα ήταν ήδη από τα 1669, χρονιά της κατάκτησης της Κρήτης από τους Τούρκους, χώρος υποδοχής κρητικών προσφύγων. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Νικόλαος και Πέτρος Σολωμός, πρόγονοι του Διονυσίου.
Ο «Κρητικός», λοιπόν, απηχεί την έμμεση αλλά βαθύτατη βίωση των παραπάνω γεγονότων από τον Σολωμό βάσει πληροφοριών που έφταναν στα Επτάνησα ή και διηγήσεων από αυτόπτες μάρτυρες και πρόσφυγες. Στο παραπάνω απόσπασμα, 4 [21], οι στίχοι 31-34 και 35-36, που δείχνουν το βίαιο ξεκλήρισμα της οικογένειας του Κρητικού και την απόφασή του να πάρει το δρόμο της προσφυγιάς, αντίστοιχα, επιβεβαιώνουν το ιστορικό υπόβαθρο του «Κρητικού».
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 2o ΘΕΜΑ
Κεντρικό επεισόδιο στον «Κρητικό» αποτελεί το ναυάγιο. Μέσα όμως από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου ο ποιητής φροντίζει έντεχνα, όπως παρατηρεί ο Καψωμένος («Εστία»,1992, σελ. 80-81), με αφηγηματικές αναδρομές στο παρελθόν, «αναλήψεις», και αναφορές στο μέλλον, «προλήψεις», να ξετυλίξει ολόκληρη την ιστορία του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο. Έτσι ο μύθος αναπτύσσεται παράλληλα σε τέσσερα χρονικά επίπεδα:
α) το πρώτο χρονικό επίπεδο (κύρια αφήγηση) καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και περιλαμβάνει τα εξής γεγονότα: την πάλη του Κρητικού με τα κύματα μέσα στη νυχτερινή καταιγίδα, το αναπάντεχο γαλήνεμα της φύσης, το θαυμαστό όραμα της Φεγγαροντυμένης, την διάχυση του «γλυκύτατου ήχου», την άφιξη στην ακρογιαλιά και την τραγική διαπίστωση πως η αγαπημένη του «ήτανε πεθαμένη»,
β)το δεύτερο χρονικό επίπεδο (αναδρομικές αφηγήσεις) καλύπτει την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη και περιλαμβάνει τα γεγονότα της ζωής του στο παρελθόν, πριν από το ναυάγιο,
γ) το τρίτο χρονικό επίπεδο (πρόδρομες αφηγήσεις) καλύπτει το παροντικό διάστημα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα-ζητιάνου μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης και
δ) το τέταρτο χρονικό επίπεδο (μεταφυσικός χρόνος) καλύπτει τον οραματισμό της Έσχατης Κρίσης κατά τη Δευτέρα Παρουσία και ως τέτοιο αποτελεί μια πρόδρομη αφήγηση στο απώτατο μέλλον, σε έναν εσχατολογικό χώρο και χρόνο.
Στο παραπάνω απόσπασμα, οι στίχοι 1-30, που αναφέρονται στο όραμα της Φεγγαροντυμένης, ανήκουν στην κύρια αφήγηση , καθώς το όραμα βιώνεται μέσα στο χρόνο του ναυαγίου. Οι στίχοι 31-36, που αφηγούνται αναδρομικά τον άγριο αφανισμό της οικογένειας του Κρητικού από τους Τούρκους, τον αποχωρισμό της πατρίδας του και τη φυγή στην ξενιτιά, ανήκουν στο χρονικό επίπεδο του παρελθόντος, καθώς αναφέρονται σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν από το ναυάγιο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 3o ΘΕΜΑ
Kατά καιρούς έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες για το όραμα της Φεγγαροντυμένης. Σε όλες γίνεται προσπάθεια να συνδεθεί με τις διάφορες πηγές από τις οποίες ο Σολωμός είχε αντλήσει την έμπνευσή του. Επομένως, η Φεγγαροντυμένη συσχετίστηκε με την πλατωνική θεωρία των ιδεών, το χριστιανισμό, τη λαϊκή παράδοση, την Ευρωπαϊκή Ρομαντική Λογοτεχνία, τον Αγώνα των Ελλήνων το 1821, ακόμη και με την ψυχή της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού (μέσα από την αναγωγή της στη χριστιανικής καταγωγής δοξασία για το αναστημένο σώμα) και την τραυματική σχέση του ποιητή με τη μητέρα του, Αγγελική Νίκλη.
Μία από τις επικρατέστερες ερμηνείες της βαθύτερης ουσίας της Φεγγαροντυμένης είναι αυτή που βασίζεται στη θεωρία του Πλάτωνα για την γνώση και την ανάμνηση. Κατά τον Πλάτωνα, η ψυχή, πριν την εγκατάστασή της στο ανθρώπινο σώμα, κατοικούσε στον υπεραισθητό κόσμο των Ιδεών. Εκεί γνώρισε τις Ιδέες, τα θεωρητικά γενικά πρότυπα των αισθητών πραγμάτων, τις άυλες αλλά αληθινές, αιώνιες και αμετάβλητες οντότητες, τα «όντως όντα». Με την εγκατάστασή της όμως στα πεπερασμένα όρια του ανθρώπινου σώματος η ψυχή λησμονεί τις Ιδέες. Η όλη διαδικασία της γνώσης συνίσταται στην ανάκληση-ανάμνηση των λησμονημένων Ιδεών.
Ιδέες, λοιπόν, ενσαρκώνει η Φεγγαροντυμένη, σύμφωνα με τη φιλοσοφική ερμηνευτική εκδοχή. Ιδέες που δεν είναι άλλες από την ομορφιά, την δικαιοσύνη και την καλοσύνη. Ως ενσάρκωση της ιδέας της ομορφιάς, η Φεγγαροντυμένη είναι μια ποιητική σύνθεση καταστάσεων που φέρουν μέσα τους το στοιχείο του «κάλλους» στην πιο ολοκληρωμένη του εκδοχή. Έχει κάτι από την αέρινη ομορφιά που έχουν τα ξωτικά - οι Νεράιδες των λαϊκών μας παραδόσεων, κάτι από τη σαγήνη της αισθησιακής Αφροδίτης, είναι η ομορφιά της ζωής στο απόγειό της, στην πιο κορυφαία στιγμή της, η ωραιότητα της Φύσης που «ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα», για να θυμηθούμε τους στίχους του ποιητή στον «Πειρασμό» του Γ΄ Σχεδιάσματος στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
Μα ο Σολωμός διεύρυνε την έννοια της ομορφιάς στο πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης για να συμπεριλάβει εκτός από το αισθητικό και το ηθικό «κάλλος». Δεν ενσαρκώνει μόνο την ιδέα της ομορφιάς όπως αυτή αντανακλάται και στο πρόσωπο μιας άλλης Θεάς, της Αφροδίτης, αλλά και την καλοσύνη της πιο ευσπλαχνικής Μητέρας, δε διαθέτει μόνο το αισθησιακό μέγεθος της Καλλονής, αλλά και το ηθικό μεγαλείο της Παναγίας. Στο σημείο αυτό εύστοχο είναι το σχόλιο του σχολικού βιβλίου: η Φεγγαροντυμένη ενσαρκώνει «το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες του ‘καλου καγαθου’ διηθημένο μέσα από τη χριστιανική σημασία των όρων» (σχόλιο 26, σελ.21) και η παρατήρηση του Καψωμένου πως η Φεγγαροντυμένη είναι η «μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού...με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος («Lo spirito Terrestre: H Ποιητική Εικόνα της Φεγγαροντυμένης, η Καταγωγή της και η Ερμηνεία της από την Κρητική»).
Μία επιπλέον ερμηνευτική εκδοχή της Φεγγαροντυμένης είναι η εθνοκεντρική. Η ερμηνεία αυτή βλέπει στο πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης την Ελευθερία-Πατρίδα. Είναι το ίδιο θεϊκό πρόσωπο που κατεβαίνει από τους ουρανούς στο Β΄ και Γ΄ Σχεδίασμα των «Ελευθέρων Πολιορκημένων», θεάνθρωπη, που μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας, μένει νύχτα και μέρα άγρυπνη κοντά στον πολεμιστή, ξέρει τα απόκρυφα της ψυχής του, τον εμψυχώνει.(Μιχαλόπουλος, «Διονύσιος Σολωμού, Ο Κρητικός: Συμβολική και Αισθητική Ανάλυση του Ποιήματος» 1954 ). Ως τέτοια η μορφή της Φεγγαροντυμένης κρατά άσβεστο τον πόθο για ελευθερία και ζωντανή την ελπίδα για ανάσταση και αναγέννηση του ελληνικού έθνους.
Συμπερασματικά, όποια εκδοχή κι αν υιοθετήσουμε, η Φεγγαροντυμένη είναι μια σύνθετη νοητική σύλληψη που συμπυκνώνει τις αξίες του Σολωμού, που είναι και δικές μας αξίες: την ομορφιά με όλη της την ερωτική ένταση μα και τη σεμνότητα συνάμα, την ηθική αξία της καλοσύνης και της ευσπλαχνίας, την φιλοπατρία και την αγάπη για την ελευθερία. Είναι η σολωμική ποιητική πύκνωση του κλασικού ανθρωπισμού με το θρησκευτικό ουμανισμό, στο πρόσωπό της συναιρούνται οι αξίες και τα εθνικά μας οράματα, είναι το πάθος για ζωή προσωποποιημένο, είναι η ίδια η ζωή στην πιο εξιδανικευμένη εκδοχή της.
Είναι ένα ιδανικό, που ακόμα και η στιγμιαία συγκινησιακή βίωσή του αρκεί για να τροφοδοτήσει τη θέληση για ζωή, να καταστήσει τον αγώνα της αξιόμαχο – έτσι ο Κρητικός θα συνεχίσει το κολύμπημα-, να καθαγιάσει το σκοπό της. Γι αυτό και ο Σ. Αλεξίου (1994, σ.211) την ονομάζει «το αποκαλυπτικό ύψιστο», άποψη που συνάδει και με το γενικότερο αισθητικό και ιδεολογικό προσανατολισμό του Σολωμού, αφού, ως γνωστό, ο Σολωμός θεωρείται ο ποιητής «του πάθους για το υψηλό, το αιώνιο, το πνευματικό, το ιδανικό, το υπερβατικό» (Μάκριτζ, 1995, σσ.48-49).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 4o ΘΕΜΑ
Στενή φαίνεται να είναι η συνάφεια ανάμεσα στο υπερβατικό αυτό ον, τη Φεγγαροντυμένη, και το φως. Η ίδια αναδύεται μέσα στο φως, ενδύεται με φως (φεγγαροντυμένη), αντανακλά φως (το φως των αστεριών), σκορπίζει φως.
Το φως στο ποιητικό έργο του Σολωμού είναι θείο φως, «αναιρεί το αίσθημα της φυσικής αρμολόγησης των στοιχείων, ‘λύνει’ το τοπίο και, ουσιαστικά, το ανασυνθέτει σ’ ένα τοπίο μη φυσικό» (Αθανασόπουλος, ΕΕΦΣΠΑ 28, 1979-1985, σελ. 249-297). Τη θεϊκή αυτή ουσία του φωτός παρακολουθούμε στην ανιούσα κλιμάκωση της φωτοχυσίας των στίχων 1-8 του 4[21]. Αρχικά, η Φεγγαροντυμένη αλληλεπιδρά δυναμικά με τα αστέρια. Το κοίταγμά της προκαλεί αγαλλίαση στα προσωποποιημένα αστέρια, που, με τη σειρά τους, την «αχτινοβόλησαν» χωρίς όμως να επισκιάσουν τη δικιά της αίγλη. Η λάμψη του φωτός που εκλύεται από τη Φεγγαροντυμένη κορυφώνεται καθώς καταφέρνει να «πλημμυρίσει» (μεταφορά) τη νύχτα με την ένταση του υπέρλαμπρου «μεσημερνού» («αδιανόητο καθ’ υπερβολή») ήλιου και γενικεύεται με τη διάχυσή του σε όλη τη «χτίση» που μοιάζει τώρα (παρομοίωση) με μεγαλοπρεπή «ναό» φωτός.
Το φως, όμως, που πηγάζει από ένα ον που δεν είναι μόνο ιδανικό από άποψη ομορφιάς αλλά και τέλειο από άποψη καλοσύνης είναι άγιο φως και καθαγιάζει ό,τι φωτίζει. Πόσοι άλλοι διανοητές, αλήθεια, δε βρήκαν καταφύγιο στην αίσθηση-έννοια του φωτός στην προσπάθειά τους να αποδώσουν ό,τι για τους ίδιους ήταν το ύψιστο. Στη χριστιανική διδασκαλία ο Θεός και η σωτηρία ταυτίζονται με το φως: «Εγώ ειμί το φως του κόσμου΄ ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατηση εν τη σκοτία, αλλ΄έξει το φως της ζωης»(Κατά Ιωάννην, Η΄12-13). Αλλά και το υπέρτατο «αγαθό» της αλήθειας, στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, φως είναι. Το φως αναζητά και ο Σολωμός και πλάθει το πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης.
«Ο Κρητικός» του Δ. Σολωμού
ΘΕΜΑΤΑ
1o Ο «Κρητικός» είναι εμπνευσμένος από πραγματικά γεγονότα. Αφού παρουσιάσετε σύντομα το ιστορικό του υπόβαθρο, να αναζητήσετε στο απόσπασμα που σας δίνεται χωρία που το επιβεβαιώνουν.
2ο Να εντοπίσετε, στο παραπάνω απόσπασμα, τους χρόνους, τα χρονικά επίπεδα της αφήγησης.
3ο Για τη φιγούρα της Φεγγαροντυμένης στον «Κρητικό» έχουν κατατεθεί πολλές ερμηνείες. Να επιλέξετε και να συζητήσετε δύο από αυτές, βασισμένοι στο απόσπασμα που σας δίνεται.
4ο Να σχολιάσετε τους στίχους « Εκοίταξε τ’ αστέρια, …εσκεπάσαν» και «Τότε από φως…λαμπυρίζει» του παραπάνω αποσπάσματος
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 1o ΘΕΜΑ
Ο «Κρητικός» γράφτηκε τη διετία 1833 – 1834. Τα γεγονότα όμως του έργου τοποθετούνται 10 περίπου χρόνια πριν από τη συγγραφή του, γύρω στο 1823 – 1824. Την εποχή εκείνη η Κρητική Επανάσταση, που είχε ξεκινήσει από το Μάιο του 1821, βρισκόταν σε πολύ κρίσιμο σημείο λόγω της ενίσχυσης του τουρκικού στρατού με αιγυπτιακά στρατεύματα. Τον Οκτώβριο του 1823 ο Χουσεϊν μπέης άρχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κυρίως στη Δ. Κρήτη και κατέστρεψε τις περισσότερες επαρχίες της. Η αντίσταση των Κρητικών είχε προς το παρόν καμφθεί. Ένας μεγάλος αριθμός άμαχου πληθυσμού, ανάμεσά τους και μερικοί μάχιμοι που ήθελαν να ακολουθήσουν τις οικογένειές τους, επιβιβάστηκαν σε πλοιάρια, ελπίζοντας ότι θα κατάφερναν να φτάσουν στα Κύθηρα, στα Αντικύθηρα και τη Δ. Πελοπόννησο. Όμως, κάποιοι βρήκαν τραγικό θάνατο, όταν τα πλοιάρια τους εντοπίστηκαν και κανονιοβολήθηκαν από τα τουρκικά πλοία ή όταν οι σχεδίες τους ανατράπηκαν λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών.
Ο ποιητής, Διονύσιος Σολωμός, εμπνέεται από τον άνισο αυτό αγώνα των Ελλήνων όχι μόνο στον «Κρητικό» αλλά και σε ολόκληρο σχεδόν το έργο του. Αυτό έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα Επτάνησα ήταν ήδη από τα 1669, χρονιά της κατάκτησης της Κρήτης από τους Τούρκους, χώρος υποδοχής κρητικών προσφύγων. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Νικόλαος και Πέτρος Σολωμός, πρόγονοι του Διονυσίου.
Ο «Κρητικός», λοιπόν, απηχεί την έμμεση αλλά βαθύτατη βίωση των παραπάνω γεγονότων από τον Σολωμό βάσει πληροφοριών που έφταναν στα Επτάνησα ή και διηγήσεων από αυτόπτες μάρτυρες και πρόσφυγες. Στο παραπάνω απόσπασμα, 4 [21], οι στίχοι 31-34 και 35-36, που δείχνουν το βίαιο ξεκλήρισμα της οικογένειας του Κρητικού και την απόφασή του να πάρει το δρόμο της προσφυγιάς, αντίστοιχα, επιβεβαιώνουν το ιστορικό υπόβαθρο του «Κρητικού».
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 2o ΘΕΜΑ
Κεντρικό επεισόδιο στον «Κρητικό» αποτελεί το ναυάγιο. Μέσα όμως από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου ο ποιητής φροντίζει έντεχνα, όπως παρατηρεί ο Καψωμένος («Εστία»,1992, σελ. 80-81), με αφηγηματικές αναδρομές στο παρελθόν, «αναλήψεις», και αναφορές στο μέλλον, «προλήψεις», να ξετυλίξει ολόκληρη την ιστορία του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο. Έτσι ο μύθος αναπτύσσεται παράλληλα σε τέσσερα χρονικά επίπεδα:
α) το πρώτο χρονικό επίπεδο (κύρια αφήγηση) καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και περιλαμβάνει τα εξής γεγονότα: την πάλη του Κρητικού με τα κύματα μέσα στη νυχτερινή καταιγίδα, το αναπάντεχο γαλήνεμα της φύσης, το θαυμαστό όραμα της Φεγγαροντυμένης, την διάχυση του «γλυκύτατου ήχου», την άφιξη στην ακρογιαλιά και την τραγική διαπίστωση πως η αγαπημένη του «ήτανε πεθαμένη»,
β)το δεύτερο χρονικό επίπεδο (αναδρομικές αφηγήσεις) καλύπτει την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη και περιλαμβάνει τα γεγονότα της ζωής του στο παρελθόν, πριν από το ναυάγιο,
γ) το τρίτο χρονικό επίπεδο (πρόδρομες αφηγήσεις) καλύπτει το παροντικό διάστημα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα-ζητιάνου μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης και
δ) το τέταρτο χρονικό επίπεδο (μεταφυσικός χρόνος) καλύπτει τον οραματισμό της Έσχατης Κρίσης κατά τη Δευτέρα Παρουσία και ως τέτοιο αποτελεί μια πρόδρομη αφήγηση στο απώτατο μέλλον, σε έναν εσχατολογικό χώρο και χρόνο.
Στο παραπάνω απόσπασμα, οι στίχοι 1-30, που αναφέρονται στο όραμα της Φεγγαροντυμένης, ανήκουν στην κύρια αφήγηση , καθώς το όραμα βιώνεται μέσα στο χρόνο του ναυαγίου. Οι στίχοι 31-36, που αφηγούνται αναδρομικά τον άγριο αφανισμό της οικογένειας του Κρητικού από τους Τούρκους, τον αποχωρισμό της πατρίδας του και τη φυγή στην ξενιτιά, ανήκουν στο χρονικό επίπεδο του παρελθόντος, καθώς αναφέρονται σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν από το ναυάγιο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 3o ΘΕΜΑ
Kατά καιρούς έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες για το όραμα της Φεγγαροντυμένης. Σε όλες γίνεται προσπάθεια να συνδεθεί με τις διάφορες πηγές από τις οποίες ο Σολωμός είχε αντλήσει την έμπνευσή του. Επομένως, η Φεγγαροντυμένη συσχετίστηκε με την πλατωνική θεωρία των ιδεών, το χριστιανισμό, τη λαϊκή παράδοση, την Ευρωπαϊκή Ρομαντική Λογοτεχνία, τον Αγώνα των Ελλήνων το 1821, ακόμη και με την ψυχή της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού (μέσα από την αναγωγή της στη χριστιανικής καταγωγής δοξασία για το αναστημένο σώμα) και την τραυματική σχέση του ποιητή με τη μητέρα του, Αγγελική Νίκλη.
Μία από τις επικρατέστερες ερμηνείες της βαθύτερης ουσίας της Φεγγαροντυμένης είναι αυτή που βασίζεται στη θεωρία του Πλάτωνα για την γνώση και την ανάμνηση. Κατά τον Πλάτωνα, η ψυχή, πριν την εγκατάστασή της στο ανθρώπινο σώμα, κατοικούσε στον υπεραισθητό κόσμο των Ιδεών. Εκεί γνώρισε τις Ιδέες, τα θεωρητικά γενικά πρότυπα των αισθητών πραγμάτων, τις άυλες αλλά αληθινές, αιώνιες και αμετάβλητες οντότητες, τα «όντως όντα». Με την εγκατάστασή της όμως στα πεπερασμένα όρια του ανθρώπινου σώματος η ψυχή λησμονεί τις Ιδέες. Η όλη διαδικασία της γνώσης συνίσταται στην ανάκληση-ανάμνηση των λησμονημένων Ιδεών.
Ιδέες, λοιπόν, ενσαρκώνει η Φεγγαροντυμένη, σύμφωνα με τη φιλοσοφική ερμηνευτική εκδοχή. Ιδέες που δεν είναι άλλες από την ομορφιά, την δικαιοσύνη και την καλοσύνη. Ως ενσάρκωση της ιδέας της ομορφιάς, η Φεγγαροντυμένη είναι μια ποιητική σύνθεση καταστάσεων που φέρουν μέσα τους το στοιχείο του «κάλλους» στην πιο ολοκληρωμένη του εκδοχή. Έχει κάτι από την αέρινη ομορφιά που έχουν τα ξωτικά - οι Νεράιδες των λαϊκών μας παραδόσεων, κάτι από τη σαγήνη της αισθησιακής Αφροδίτης, είναι η ομορφιά της ζωής στο απόγειό της, στην πιο κορυφαία στιγμή της, η ωραιότητα της Φύσης που «ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα», για να θυμηθούμε τους στίχους του ποιητή στον «Πειρασμό» του Γ΄ Σχεδιάσματος στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
Μα ο Σολωμός διεύρυνε την έννοια της ομορφιάς στο πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης για να συμπεριλάβει εκτός από το αισθητικό και το ηθικό «κάλλος». Δεν ενσαρκώνει μόνο την ιδέα της ομορφιάς όπως αυτή αντανακλάται και στο πρόσωπο μιας άλλης Θεάς, της Αφροδίτης, αλλά και την καλοσύνη της πιο ευσπλαχνικής Μητέρας, δε διαθέτει μόνο το αισθησιακό μέγεθος της Καλλονής, αλλά και το ηθικό μεγαλείο της Παναγίας. Στο σημείο αυτό εύστοχο είναι το σχόλιο του σχολικού βιβλίου: η Φεγγαροντυμένη ενσαρκώνει «το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες του ‘καλου καγαθου’ διηθημένο μέσα από τη χριστιανική σημασία των όρων» (σχόλιο 26, σελ.21) και η παρατήρηση του Καψωμένου πως η Φεγγαροντυμένη είναι η «μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού...με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος («Lo spirito Terrestre: H Ποιητική Εικόνα της Φεγγαροντυμένης, η Καταγωγή της και η Ερμηνεία της από την Κρητική»).
Μία επιπλέον ερμηνευτική εκδοχή της Φεγγαροντυμένης είναι η εθνοκεντρική. Η ερμηνεία αυτή βλέπει στο πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης την Ελευθερία-Πατρίδα. Είναι το ίδιο θεϊκό πρόσωπο που κατεβαίνει από τους ουρανούς στο Β΄ και Γ΄ Σχεδίασμα των «Ελευθέρων Πολιορκημένων», θεάνθρωπη, που μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας, μένει νύχτα και μέρα άγρυπνη κοντά στον πολεμιστή, ξέρει τα απόκρυφα της ψυχής του, τον εμψυχώνει.(Μιχαλόπουλος, «Διονύσιος Σολωμού, Ο Κρητικός: Συμβολική και Αισθητική Ανάλυση του Ποιήματος» 1954 ). Ως τέτοια η μορφή της Φεγγαροντυμένης κρατά άσβεστο τον πόθο για ελευθερία και ζωντανή την ελπίδα για ανάσταση και αναγέννηση του ελληνικού έθνους.
Συμπερασματικά, όποια εκδοχή κι αν υιοθετήσουμε, η Φεγγαροντυμένη είναι μια σύνθετη νοητική σύλληψη που συμπυκνώνει τις αξίες του Σολωμού, που είναι και δικές μας αξίες: την ομορφιά με όλη της την ερωτική ένταση μα και τη σεμνότητα συνάμα, την ηθική αξία της καλοσύνης και της ευσπλαχνίας, την φιλοπατρία και την αγάπη για την ελευθερία. Είναι η σολωμική ποιητική πύκνωση του κλασικού ανθρωπισμού με το θρησκευτικό ουμανισμό, στο πρόσωπό της συναιρούνται οι αξίες και τα εθνικά μας οράματα, είναι το πάθος για ζωή προσωποποιημένο, είναι η ίδια η ζωή στην πιο εξιδανικευμένη εκδοχή της.
Είναι ένα ιδανικό, που ακόμα και η στιγμιαία συγκινησιακή βίωσή του αρκεί για να τροφοδοτήσει τη θέληση για ζωή, να καταστήσει τον αγώνα της αξιόμαχο – έτσι ο Κρητικός θα συνεχίσει το κολύμπημα-, να καθαγιάσει το σκοπό της. Γι αυτό και ο Σ. Αλεξίου (1994, σ.211) την ονομάζει «το αποκαλυπτικό ύψιστο», άποψη που συνάδει και με το γενικότερο αισθητικό και ιδεολογικό προσανατολισμό του Σολωμού, αφού, ως γνωστό, ο Σολωμός θεωρείται ο ποιητής «του πάθους για το υψηλό, το αιώνιο, το πνευματικό, το ιδανικό, το υπερβατικό» (Μάκριτζ, 1995, σσ.48-49).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ 4o ΘΕΜΑ
Στενή φαίνεται να είναι η συνάφεια ανάμεσα στο υπερβατικό αυτό ον, τη Φεγγαροντυμένη, και το φως. Η ίδια αναδύεται μέσα στο φως, ενδύεται με φως (φεγγαροντυμένη), αντανακλά φως (το φως των αστεριών), σκορπίζει φως.
Το φως στο ποιητικό έργο του Σολωμού είναι θείο φως, «αναιρεί το αίσθημα της φυσικής αρμολόγησης των στοιχείων, ‘λύνει’ το τοπίο και, ουσιαστικά, το ανασυνθέτει σ’ ένα τοπίο μη φυσικό» (Αθανασόπουλος, ΕΕΦΣΠΑ 28, 1979-1985, σελ. 249-297). Τη θεϊκή αυτή ουσία του φωτός παρακολουθούμε στην ανιούσα κλιμάκωση της φωτοχυσίας των στίχων 1-8 του 4[21]. Αρχικά, η Φεγγαροντυμένη αλληλεπιδρά δυναμικά με τα αστέρια. Το κοίταγμά της προκαλεί αγαλλίαση στα προσωποποιημένα αστέρια, που, με τη σειρά τους, την «αχτινοβόλησαν» χωρίς όμως να επισκιάσουν τη δικιά της αίγλη. Η λάμψη του φωτός που εκλύεται από τη Φεγγαροντυμένη κορυφώνεται καθώς καταφέρνει να «πλημμυρίσει» (μεταφορά) τη νύχτα με την ένταση του υπέρλαμπρου «μεσημερνού» («αδιανόητο καθ’ υπερβολή») ήλιου και γενικεύεται με τη διάχυσή του σε όλη τη «χτίση» που μοιάζει τώρα (παρομοίωση) με μεγαλοπρεπή «ναό» φωτός.
Το φως, όμως, που πηγάζει από ένα ον που δεν είναι μόνο ιδανικό από άποψη ομορφιάς αλλά και τέλειο από άποψη καλοσύνης είναι άγιο φως και καθαγιάζει ό,τι φωτίζει. Πόσοι άλλοι διανοητές, αλήθεια, δε βρήκαν καταφύγιο στην αίσθηση-έννοια του φωτός στην προσπάθειά τους να αποδώσουν ό,τι για τους ίδιους ήταν το ύψιστο. Στη χριστιανική διδασκαλία ο Θεός και η σωτηρία ταυτίζονται με το φως: «Εγώ ειμί το φως του κόσμου΄ ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατηση εν τη σκοτία, αλλ΄έξει το φως της ζωης»(Κατά Ιωάννην, Η΄12-13). Αλλά και το υπέρτατο «αγαθό» της αλήθειας, στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, φως είναι. Το φως αναζητά και ο Σολωμός και πλάθει το πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου