Χαρακτηριστικά της νεοτερικής ή μοντέρνας ποίησης

Στη μοντέρνα ποίηση περνούν εικόνες όχι πάντα ολοκληρωμένες, αλλά ασχημάτιστες, έτσι όπως ανεβαίνουν από το υποσυνείδητο του ποιητή την ώρα της δημιουργίας του ποιήματος. 
Διαπιστώνουμε, επίσης, την ανάμειξη και εναρμόνιση του συνειδητού και του ασυνείδητου στοιχείου, του οράματος και της δεδομένης κατάστασης, του ονείρου και της παραγματικότητας, αλλά διακρίνεται και για τη συνειρμική λειτουργία της μνήμης που επιτρέπει την εναλλαγή εντυπώσεων και χρονικών ή τοπικών πεδίων αναφοράς, δημιουργώντας έτσι ένα ποιητικό κόσμο (Μαρκαντωνάτος, 1996: 208). 
Η λογική αλληλουχία, που διέπει κάθε παραδοσιακό ποίημα χαλαρώνει και το ποίημα λειτουργεί βασικά με τους μηχανισμούς των προεκτάσεων. Ενώ στην παλαιά ποίηση το νόημα παράγεται και μεταδίδεται με μια έλλογη αλληλουχία της συγκίνησης, στη μοντέρνα μεταδίδεται σε μια αλληλουχία που συμπεριφέρεται χωρίς να σέβεται τα όρια του έλλογου, όπως το έχουμε συνηθίσει (Βαγενάς, 1984: 24). 
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι η καθημερινή και συχνά επιλέγονται στοιχεία που θεωρούνται αντιποιητικά. Είναι εξίσου αισθητός ο κυρίαρχος καθημερινός λόγος που ανανεώνει ρηξικέλευθα την ποιητική έκφραση καθώς και την αίσθηση της δραματικότητας, σε αντίθεση με το λεξιλόγιο της παλιάς ποίησης που πλέον τείνει να μοιάζει με το λεξιλόγιο της πεζογραφίας (Μαρκαντωνάτος, 1996:209). 
Η μορφή του ποιήματος διαλύεται και υπάρχει μια διάθεση για πειραματισμό. 
Ο στίχος είναι ελεύθερος, καταργούνται οι κανόνες που αφορούν το μέτρο και την ομοιοκαταληξία.
Αναπτύσσεται η δραματικότητα σε σύγκριση με τη λυρικότητα της παλαιάς ποίησης. 
Υπάρχει σκοτεινότητα διανοητικής φύσεως που κάνει δύσκολη την περιγραφή του νοήματος (Βαγενάς, 1984:17). 
Τα διακοσμητικά στοιχεία και η φροντίδα για το ωραίο ύφος εγκαταλείπονται. 
Χρησιμοποιούνται τολμηρές μεταφορές και απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων. 
Το περιεχόμενο παραμένει κρυφό και γίνεται δύσκολα κατανοητό στον αναγνώστη. 
Γενικά η μοντέρνα ποίηση αμφισβητεί κάθε κανόνα που αφορά τη μορφή του ποιήματος, είναι πιο ελεύθερη και θέτει σε λειτουργία τη δύναμη της φαντασίας.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

1. Ελεύθερος στίχος

2. Καθημερινό λεξιλόγιο

3. Ακανόνιστη στίξη

4. Πολυσημία, νέα νοηματική φόρτιση λέξεων- πρωτότυπη χρήση συμβόλων

5. Υποδήλωση ή απόκρυψη του θεματικού κέντρου

6. Δυσνόητη ποίηση-άλογο στοιχείο

7. Τίτλος προβληματικός, νοηματικά ανενεργός

8. Δραματικότητα


 

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΤΙΧΟΣ: Αν και η νεοτερική ποίηση διαφοροποιείται από την παραδοσιακή στο ότι έχει απελευθερωθεί από την τυραννία της ομοιοκαταληξίας, ωστόσο συχνότατα υπάρχει ένας εσωτερικός συντακτικός ρυθμός, που υπαγορεύεται από την κίνηση του εσώτερου κόσμου του ποιητή και από το ποιόν και την ένταση του πάθους του.

Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ: Σε αντίθεση με τη λυρικότητα του παλιού, του παραδοσιακού στίχου, ο στίχος ενός μοντέρνου ποιήματος δεν κόβεται αναγκαστικά εκεί που υπαγορεύει η σύνταξη (ούτε πολύ περισσότερο, εκεί που συμπληρώνονται οι συλλαβές του στίχου, οι ορισμένες από τη χρησιμοποιούμενη στιχουργική φόρμα). Ο ποιητής δε νοιάζεται να μας δώσει ένα άρτιο συντακτικά νόημα, αλλά συχνά μας ξαφνιάζει, κόβοντας το στίχο σε σημείο που δεν το περιμένουμε. Κι ωστόσο αυτός, κόβοντάς τον εκεί, έχει τους λόγους του. Είτε θέλει ν΄ αντικρίσει το πράγμα από μια νέα οπτική γωνία είτε θέλει να δώσει έμφαση σε κάτι είτε ακόμα να μας κάνει να προσέξουμε ιδιαίτερα κάποιες αδιόρα-τες αποχρώσεις του πάθους ή της συγκίνησης. Η διακύμανση του ρυθμού έχει σκοπό να μας κάμει κοι-νωνούς των δικών του εσωτερικών κλυδωνισμών.

Η ΧΡΗΣΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ: Σε αντίθεση με το «ποιητικό» λεξιλόγιο της παλιάς ποίησης, η μοντέρνα ποίηση χρησιμοποιεί, χωρίς καμιά επιφύλαξη, το λεξιλόγιο του καθημερινού προφορικού λόγου. Αλλά και κάτι ακόμα. Η μοντέρνα ποίηση δε χρησιμοποιεί μόνο το καθημερινό λεξιλόγιο, μα και λέξεις λόγιες, που μόνο σε μια μελέτη ή πραγματεία, άρθρο κ.λπ. θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Η μοντέρνα ποίηση, λοιπόν, δε διστάζει να παίρνει λέξεις κι εκφράσεις απ΄ οποιαδήποτε περιοχή του γραπτού ή προφορικού λόγου, αρκεί αυτό να εξυπηρετεί τους σκοπούς του ποιήματος.

ΣΚΟΤΕΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΣΑΦΕΙΑ: Η σκοτεινότητα βασίζεται κυρίως στην άλογη σύλληψη των πραγμάτων, η οποία είναι κατά βάθος ηθελημένη και τεχνητή. Χρησιμοποιεί εικόνες άλογες ή και σύμβολα που δεν μπορούν ν΄ αναχθούν σε καθολική αναγνώριση κι αποδοχή, αλλά στέκονται πεισματικά σ΄ έναν καθαρά προσωπικό κι απαραβίαστο χώρο που ο αναγνώστης, αν θέλει να προσεγγίσει το ποίημα νοηματικά, πρέπει να μαντέψει. Γενικά, η μοντέρνα ποίηση, που στο σημείο αυτό βυθίζεται με το κύριο σώμα της στο χώρο του υπερρεαλισμού, πάει να κλονίσει μέσα μας τις βάσεις του αιτιοκρατίας και να προκαλέσει τη ρήξη με τον κωδικοποιημένο τρόπο που σκεφτόμαστε.

ΤΟΛΜΗΡΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ: Όταν η ανομοιότητα ανάμεσα στα στοιχεία της παρομοίωσης ή της μεταφοράς υπερβούν κάποιο όριο, τότε τα σχήματα αυτά μπαίνουν στην περιοχή του παράλογου.

(α) Να υπάρχει όσο γίνεται μικρότερη – και στην πιο συνεπή περίπτωση – καμιά σχέση ανάμεσα στους κύριους όρους της παρομοίωσης ή της μεταφοράς.

(β) Η σύζευξη των δύο στοιχείων της παρομοίωσης ή της μεταφοράς να παρουσιάζει το μεγαλύτερο δυνατό βαθμό αυθαιρεσίας.

(γ) Η εικόνα να μην μπορεί να αναχθεί σε καμιά λογική επεξεργασία ή δικαιολόγηση.

ΑΛΟΓΗ ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΚΦΡΑΖΟΜΕΝΩΝ: Τα νοήματα, όπως εκτίθενται στους στίχους ενός μοντέρνου ποιήματος, δεν ακολουθούν μια φυσική νοηματική σειρά ή κάποια συλλογιστική διάταξη. Οι στίχοι που διαδέχονται ο ένας τον άλλο είναι δυνατό να μην έχουν καμιά νοηματική σχέση μεταξύ τους. Οι ποιητές γράφουν χωρίς καμία παρέμβαση ή κανέναν έλεγχο της συνείδησης, υποχωρώντας στα κελεύσματα ή τις παρορμήσεις του υποσυνειδήτου τους. Οι εικόνες του διαδέχονται η μια την άλλη κατά το μηχανισμό του ονειρικού συνειρμού.

ΑΜΦΙΣΗΜΙΑ Ή ΠΟΛΥΣΗΜΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ: Μερικές από τις λέξεις ή εκφράσεις που χρησιμοποιούνται δεν είναι μονοσήμαντες, αλλά επιδέχονται πολλές ταυτίσεις κι ερμηνείες. Με αυτό τον τρόπο, η αμφισημία ή η πολυσημία μπορούν να θέσουν σε κίνηση τον εσωτερικό κόσμο του αναγνώστη και να τον υποβοηθήσουν έτσι να προβάλει μέσα στο ποίημα το δικό του κόσμο και το δικό του προβληματισμό. Η μοντέρνα ποίηση αφήνει περιθώρια για προβολές και ταυτίσεις, που ίσως δε βρίσκονται ούτε στις αρχικές προθέσεις του ποιητή. Δίνει ερεθίσματα, για να προβάλει ο αποδέκτης πάνω στο ποιητικό κείμενο το δικό του εσωτερικό κόσμο. Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται και το κριτήριο για την αισθητική αξία ενός μοντέρνου ποιήματος: μέχρι ποιο βαθμό είναι ικανό να θέσει σε κίνηση τον εσωτερικό κόσμο του αποδέκτη, που έτσι γίνεται παράλληλα κι ο ίδιος ένας δημιουργός, αφού μεταπλάθει μέσα του τα αισθητικά ερεθίσματα και δημιουργεί έναν κόσμο, που ίσως και να μην έχει καμία σχέση με τον κόσμο, μέσα στον οποίο ο αρχικός δημιουργός κινήθηκε όταν δημιουργούσε. Ένας αληθινός ποιητής, λέει ο Ρ. Scholes, «μας προσφέρει την ευχαρίστηση να βοηθούμε στη δημιουργία του ποιήματός του», έτσι καθώς το αναπλάθουμε μέσα μας, στοιχειοθετώντας τον κόσμο του, με την προβολή πάνω στους βασικούς του αρμούς λίγων ή πολλών από τα στοιχεία και τα υλικά του δικού μας κόσμου.

ΕΚΦΡΑΣΗ ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ: Οι εικόνες της μοντέρνας ποίησης στηρίζονται στην υπέρβαση της πραγματικότητας, με συνδυασμό στοιχείων απόλυτα ετερόκλητων. Επίσης, δεν αντανακλούν τα δεδομένα της εμπειρίας, επεξεργασμένα από τη συνείδηση και διευρυμένα από τη φαντασία και τις συγκινησιακές παρωθήσεις, αλλά έρχονται κατευθείαν από το ασυνείδητο, αμακιγιάριστες, απροσποίητες, απειθάρχητες κι ίσως αλλόκοτες, μα φρέσκες και πρωτογέννητες, που διαστέλλουν το οπτικό μας πεδίο και μας δίνουν μιαν άλλη διάσταση και όψη της πραγματικότητας.

ΑΣΤΙΞΙΑ: Η έλλειψη στίξης στερεί από τον αναγνώστη τις υποδείξεις ποιητικής ανάγνωσης, ώστε ο ίδιος να το διαβάσει και να το νοηματοδοτήσει όπως θέλει.


ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

• Σεφέρης
• Ρίτσος
• Ελύτης 
• Βαφόπουλος
• Καββαδίας 
• Εγγονόπουλος
• Βαλαωρίτης
• Σαχτούρης
• Βρεττάκος
• Εμπειρίκος
• Γκάτσος 
• Δημουλά

 ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ

• Καβάφης
• Σικελιανός
• Καρυωτάκης  

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ 

Τα δώρα, Μίλτος Σαχτούρης

Σήμερα φόρεσα ένα
ζεστό κόκκινο αίμα
σήμερα οι άνθρωποι μ΄ αγαπούν
μια γυναίκα μου χαμογέλασε
ένα κορίτσι μου χάρισε ένα κοχύλι
ένα παιδί μου χάρισε ένα σφυρί

Σήμερα γονατίζω στο πεζοδρόμιο
καρφώνω πάνω στις πλάκες
τα γυμνά άσπρα ποδάρια των περαστικών
είναι όλοι τους δακρυσμένοι
όμως κανείς δεν τρομάζει
όλοι μείναν στις θέσεις που πρόφτασα
είναι όλοι τους δακρυσμένοι
όμως κοιτάζουν τις ουράνιες ρεκλάμες
και μια ζητιάνα που πουλάει τσουρέκια
στον ουρανό

Δυο άνθρωποι ψιθυρίζουν 
τι κάνει την καρδιά μας καρφώνει;
ναι την καρδιά μας καρφώνει
ώστε λοιπόν είναι ποιητής 

-----------------------------------------

Στο παραπάνω ποίημα παρατηρούμε τα εξής

• Ελεύθερος στίχος
• Απουσία μέτρου
• Απουσία ομοιοκαταληξίας
• Γενικά δεν υπάρχουν σημεία στίξης
• Δεν υπάρχουν στροφές και θυμίζει πεζό λόγο
• Καθημερινή γλώσσα
• Απουσία ηχηρών και εντυπωσιακών εκφραστικών μέσων
• Οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται με την κυριολεκτική τους σημασία αλλά με την συμβολική και μεταφορική τους σημασία
• Δυσνόητο περιεχόμενο ποιήματος
• Τα νοήματα του ποιήματος δεν ερμηνεύονται με την απλή συμβατική λογική
• Ο τίτλος δεν αποκαλύπτει το περιεχόμενο του ποιήματος