ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

 

Η πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού απαρτίζεται από συγκεκριμένα κοινωνικά κριτήρια που τον χαρακτηρίζουν, όπως η φυλή, η εθνικότητα, η θρησκεία, η γλώσσα, η μόδα ή κάποιος άλλος παράγοντας κοινωνικής συνοχής.Ένας πολιτισμός μπορεί να χαθεί, αν αλλοιωθούν σε μεγάλο ποσοστό στοιχεία της πολιτισμικής του ταυτότητας. Παρόλο που οι πολιτισμοί χάνονται ή εξελίσσονται σε νέα πολιτισμικά μορφώματα, κάποιοι αφήνουν πίσω τους πνευματικά επιτεύγματα ως παγκόσμια κληρονομιά, όπως για παράδειγμα η αρχαία Ελλάδα που κληροδότησε αντίστοιχα στην ανθρωπότητα θεσμούς όπως η Δημοκρατία και τα μνημεία τέχνης όπως η Ακρόπολη και Παρθενώνας.

Η Ελλάδα έχει μακραίωνη πολιτιστική παράδοση. Ίχνη της πολιτιστικής της πορείας στο χρόνο είναι τα μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης. Το κάθε ελληνικό μνημείο και μουσείο προσφέρει στον επισκέπτη του ένα κομμάτι της κοινής καλλιτεχνικής δημιουργίας, την ίδια όμως στιγμή συγκεντρώνει έργα που εκφράζουν με ξεχωριστή έμφαση μια ορισμένη χρονική περίοδο είτε μια πιο πλούσια εκδήλωση σ’ έναν ιδιαίτερο τομέα του ελληνικού πολιτισμού. Η επίσκεψη στα ελληνικά μουσεία σημαίνει για όλους τους σύγχρονους ανθρώπους μια άμεση και ποθητή γνωριμία με τα αρχέτυπα του πολιτισμού μας, μια συνομιλία θερμή με τις πνευματικές μορφές που μας γαλούχησαν, ένα άγγιγμα της γενέθλιας γης, όπου βυθίζονται οι ρίζες μας και από όπου αντλούμε ακόμα ζώπυρους (= ό,τι ζωογονεί)χυμούς. 
 

Εκφράζουν την ψυχή του Έλληνα με όλες ης διακυμάνσεις της. Τα καλλιτεχνήματα, μάλιστα, του Παρθενώνα δημιουργήθηκαν σε μια ευτυχισμένη εποχή· την εποχή που ευδοκιμούσε η δημοκρατία και οι Τέχνες και τα Γράμματα γνώρισαν εκπληκτική άνθιση· είναι δημιουργήματα του 5ου π.Χ. αιώνα, του χρυσού αιώνα της κλασικής αρχαιότητας, και γι’ αυτό συμβολίζουν την πιο ένδοξη περίοδο της ιστορίας και της τέχνης μας. Δεν είναι δημιουργήματα συμπτωματικά καμωμένα. Ο καλλιτέχνης-δημιουργός συνελάμβανε την ιδέα, την έπλαθε στο νου του και στη συνέχεια τη μετέβαλε σε απτή δημιουργία, την υλοποιούσε, τη μορφοποιούσε σε αισθητό καλλιτέχνημα που διαιωνίζει ως τις μέρες μας την αρχική ιδέα. Επομένως, τα μνημεία μας είναι πνευματικός τόκος των προγόνων μας.

Εκφράζουν την καλλιτεχνική μας κληρονομιά, τις αισθητικές αντιλήψεις, την αποθέωση του μέτρου, την αποφυγή των υπερβολών, τη γοητεία της αναλογίας και τη χάρη της κομψότητας. Οι Έλληνες, κατά κοινή ομολογία, συνέλαβαν το απόλυτο κάλλος, και γι’ αυτό τα δημιουργήματα τους αποτελούν αιώνια πρότυπα καλλιτεχνικής δημιουργίας. 

 

Προβάλλουν και διδάσκουν το πνεύμα και το ήθος μιας εποχής, γιατί η τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, η λογοτεχνία και το θέατρο, όπως εξάλλου και η Παιδεία τους στο σύνολό της. ήταν ανθρωποκεντρική. Τα καλλιτεχνήματα δεν ήταν ξεκομμένα από τη ζωή, τις ιδέες και τον άνθρωπο. Γι’ αυτούς θεωρίες, όπως η τέχνη για την τέχνη, βρίσκονταν έξω από τον προσανατολισμό και τις επιδιώξεις τους. Όλη τους η δημιουργία συνέκλινε στην προβολή ηθικών αξιών, στον εξευγενισμό, στην κάθαρση του ανθρώπου. Σ’ αυτά διακρίνεται η ταύτιση του Λόγου με το δημιούργημα. Δεν είχαν σκοπό να εντυπωσιάσουν, αλλά να τέρψουν, να υποδείξουν και να πουν.

Δυστυχώς παρατηρείται μια αδιαφορία των νέων για τα μνημεία τέχνης. Οι νέοι είναι αμφισβητίες, θέλουν το καινούργιο, είναι επαναστάτες και προοδευτικοί, ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις η αμφισβήτησή τους γίνεται στείρα άρνηση, μηδενισμός και απόρριψη οποιωνδήποτε στοιχείων του παρελθόντος, ακόμη και της πολύτιμης πολιτιστικής κληρονομιάς. Θεωρούν ό,τι προέρχεται από το παρελθόν σαν ένα κατεστημένο που πρέπει, όποιο κι αν είναι αυτό, ν’ αλλάξει ή ότι δεν είναι και τόσο πολύτιμο για το μέλλον. Έχουν την αλαζονεία της νιότης, πιστεύουν ότι τα γνωρίζουν όλα, οπότε αρνούνται ακόμη και το οποιοδήποτε αγαθό από το παρελθόν.

Από την άλλη το σχολείο προωθεί τη στείρα αποστήθιση και τη χρησιμοθηρική γνώση και όχι την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας που σημαίνει ευρύτερη καλλιέργεια, άρα και μύηση των νέων στις αξίες του παρελθόντος και την πολιτιστική κληρονομιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, αναμφίβολα, η διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας. Τα βιβλία της ιστορίας είναι συχνά κακογραμμένα και επιβαρημένα με ποικίλες λεπτομερείς πληροφορίες, συχνά περιττές. 
 

Ο θεσμός της οικογένειας τα τελευταία χρόνια διέρχεται μια παρατεταμένη κρίση. Το χάσμα των γενεών, οι πολλές διαλυμένες οικογένειες είναι μόνο μερικά από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση. Έτσι, η οικογένεια ως θεσμός αγωγής και καλλιέργειας των νέων έχει ξεθωριάσει και έχει απολέσει σε σημαντικό βαθμό τη δυναμική του. Οι γονείς δε μεταδίδουν τις απαραίτητες, σχετικές με τα μνημεία και το παρελθόν, γνώσεις στα παιδιά τους. Το καταναλωτικό και ωφελιμιστικό πνεύμα που έχει κατισχύσει στη σύγχρονη κοινωνία τους έχει οδηγήσει στον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου αλλά και της διάθεσης προκειμένου να συμβάλουν σε μια ουσιαστική επαφή των νέων με τα μνημεία και γενικότερα με την παράδοση.

Μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την άγνοια των σημερινών νέων για τα μνημεία που κοσμούν τη χώρα μας και αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις για τον σπουδαίο ελληνικό πολιτισμό έχουν αναμφίβολα τα Μ.Μ.Ε. Τα κανάλια συνεχώς μικραίνουν τη χώρα μας με τη μόνιμη προβολή των μίζερων πτυχών της κοινωνίας μέσα από τα δελτία ειδήσεων και των άθλιων μεσημεριανών εκπομπών και των διαφόρων ριάλιτι, που ευτελίζουν τους ανθρώπους έναντι μερικών εκατοντάδων ευρώ, ενώ παράλληλα αγνοούν προκλητικά όλα εκείνα τα στοιχεία που βοηθούν την επαφή των νέων με την τέχνη και την παράδοση και που αποτελούν την καλύτερη διαφήμιση για τη χώρα μας. Οι εκχυδαΐσαντες κάθε είδος τέχνης, προκειμένου να δεκαρολογήσουν και να εντυπωσιάσουν το διψασμένο για σκανδαλισμό φιλοθεάμον κοινό του σερβίρουν προϊόντα υποκουλτούρας, ενώ την αληθινή κουλτούρα την αφήνουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Τα περισσότερα από τα μνημεία και τα εκθέματα των μουσείων αντιπροσωπεύουν μια άλλη εποχή όπου επικρατούσαν διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Σήμερα ζούμε σε μια εποχή που επικρατεί ένας οργασμός αλλαγών και οι εξελίξεις κυρίως στον επιστημονικο-τεχνολογικό τομέα είναι ραγδαίες. Σε μια εποχή που κυριαρχεί η εξειδίκευση, ο καταναλωτισμός, η αυτοματοποίηση, το διαδίκτυο και γενικά έχει κατισχύσει η τεχνολογία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής είναι λογικό οι νέοι να έχουν αναπτύξει μια ερωτική σχέση με το μέλλον και την τεχνολογία, αδιαφορώντας παράλληλα ό,τι αντιπροσωπεύει το παρελθόν.

Το σχολείο οφείλει και μπορεί να οικοδομήσει μια βιωματική σχέση των νέων με το παρελθόν και να δημιουργήσει προϋποθέσεις, ώστε οι αυριανοί πολίτες να χαίρονται την παρουσία τους στο περιβάλλον, να την επιζητούν, αντί να την αποφεύγουν, και να μπορούν να συνεργαστούν με τους υπεύθυνους φορείς του κράτους για την προστασία των μνημείων και την αξιοποίησή τους.

Τα μνημεία, άλλωστε, μπορούν να συνδεθούν με μαθήματα όπως η ιστορία, η γεωγραφία, η μελέτη του περιβάλλοντος. Εκείνο που χρειάζεται κυρίως είναι η ανάγκη παροχής βιωμάτων στα παιδιά με άξονα την επίσκεψη κάποιων μνημείων που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον τους. Μια τέτοια επίσκεψη, με μικρή προετοιμασία από το δάσκαλο αλλά και από τα ίδια τα παιδιά με κάποιο βοηθητικό φυλλάδιο, που ίσως μπορεί να προετοιμάζεται από κάποιους ειδικούς στο θέμα σε συνεργασία με το σχολικό σύμβουλο της περιοχής και να σχετίζεται με τα επισκέψιμα μνημεία, μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά στην εποικοδομητική γνωριμία και σχέση των νέων με τα διάφορα μνημεία.

Χρειάζονται οργανωμένες επισκέψεις, όχι μόνο σε μουσεία, όπως ίσως συμβαίνει έστω και περιστασιακά μέχρι τώρα, αλλά και σε αντιπροσωπευτικά μνημεία της εποχής, στο φυσικό τους χώρο, με τις πραγματικές τους διαστάσεις, με την ευκαιρία να διαπιστωθεί το υλικό, το σχήμα και η τοπογραφία τους. Ένα ξωκλήσι, ένα τμήμα από παλιό κάστρο μπορούν ν’ αποτελέσουν θαυμάσια αφορμή για να μιλήσει κάποιος στα παιδιά για θέματα προσανατολισμού στο χώρο, γεωγραφίας, εθίμων της περιοχής, να μιλήσει για τα φυσικά οχυρά και τις ανάγκες άμυνας που κάλυπταν, για μύθους σχετικά με τα ερείπια που σώζονται. Μπροστά σ’ ένα μνημείο που σώζεται αρτιότερα θα έχουν την ευκαιρία να προβληματιστούν για τη χρήση των χώρων του, για τα επαγγέλματα, τις τέχνες και τις τεχνικές που επιστρατεύτηκαν για την κατασκευή του.

Χρειάζεται γενικότερα αλλαγή νοοτροπίας του σχολείου, προσφορά ανθρωπιστικής παιδείας, χωρίς αυτή να περιορίζεται στο στάδιο -επίπεδο παροχής στείρων γνώσεων για την είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και αργότερα στο επάγγελμα. Χρέος του σχολείου είναι να δημιουργήσει ανθρώπους· και άνθρωποι ολοκληρωμένοι δεν είναι δυνατόν να διαμορφωθούν χωρίς γνήσια επαφή με το παρελθόν, την παράδοση του τόπου τους, χωρίς ανύψωση της αισθητικής τους, άρα και δίχως την ουσιαστική επαφή και σχέση με τα μνημεία του τόπου τους.

O μόνος τρόπος να φέρουμε τους μικρούς επισκέπτες κοντά στα μουσεία και στα μνημεία του τόπου μας είναι ο ζωντανός λόγος και η απλότητα. Aν τους μιλήσουμε με έναν τρόπο που νιώθουν ότι τους αφορά, είναι βέβαιον ότι θα ασχοληθούν και θα μπουν στο πνεύμα. Η χρήση επιστημονικών και άκρως εξειδικευμένων όρων το μόνο που μπορεί να καταφέρει είναι να αυξήσει την ανία και την αδιαφορία, καθώς το πιθανότερο είναι να μην κατανοήσουν το περιεχόμενό τους. Στόχος τόσο των καθηγητών όσο και των ξεναγών που συνοδεύουν εκπαιδευτικές εκδρομές σε τέτοιους χώρους δε θα πρέπει να είναι η επίδειξη γνώσεων μέσα από βερμπαλισμό αλλά η κατανόηση της σημασίας του χώρου και των εκθεμάτων και η πρόσληψη των συμβολισμών τους.

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΣΜΟΥ

    Η Ελλάδα έχει μακραίωνη πολιτιστική παράδοση. Ίχνη της πολιτιστικής της πορείας στο χρόνο είναι τα μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης. Από την αρχαιότητα διασώθηκαν και διατηρούνται ναοί, αγάλματα, τάφοι, επιτύμβιες στήλες, τοιχογραφίες, τείχη, ανάκτορα, θέατρα, στοές, αψίδες, υδραγωγεία, λουτρά κ.ά. Δείγματα βυζαντινού πολιτισμού είναι εκκλησίες, μοναστήρια, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, αγιογραφίες, εικόνες, κάστρα, ανάκτορα. Τέλος, μάρτυρες της νεότερης ιστορίας μας είναι αρχοντικά και νεοκλασικά κτίρια, γεφύρια, φάροι, χάνια, μύλοι, εργοστάσια, κρήνες.. 

Αξία αρχαίων μνημείων
 
ΙΣΤΟΡΙΚΗ και ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ: Τα μνημεία είναι δημιουργήματα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας σε μια ορισμένη εποχή και εκφράζουν τις αξίες, τις αντιλήψεις, τα ιδεώδη και την αισθητική της. Δηλαδή με αυτά καταλαβαίνουμε την κοινωνία που τα δημιούργησε και τον πολιτισμό της. Για παράδειγμα οι Πυραμίδες, ο Παρθενώνας, το Κολοσσαίο, η Αγία Σοφία είναι μνημεία/ σύμβολα και αυθεντικά δείγματα του πολιτισμού της φαραωνικής κοινωνίας, του ρωμαϊκού ιμπέριουμ, της αξίας του μέτρου και της χριστιανικής πίστης αντίστοιχα.  

 


ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ με καλλιτεχνική/ αισθητική αξία: κυρίως γιατί, όπως όλα τα έργα τέχνης, εκφράζουν με καλαίσθητο τρόπο χαρακτηριστικά της εποχής που τα γέννησε. Η αισθητική, μάλιστα, αξία πολλών από αυτά είναι τόσο μεγάλη, ώστε να «νομοθετούν», να ορίζουν δηλαδή και να καθιερώνουν αισθητικούς κανόνες. Και όσο πιο λαμπρός είναι ο πολιτισμός που τα δημιούργησε, τόσο πιο μεγάλη είναι η ακτινοβολία τους και η επίδρασή τους στη μεταγενέστερη καλλιτεχνική δημιουργία. Τέλος, πολλά μνημεία, μπορεί να ξαναμπούν στη ζωή μας και να χρησιμοποιηθούν, ανάλογα με το είδος τους ή τις δυνατότητες που προσφέρουν, για θεατρικές παραστάσεις, για πολιτιστικές εκδηλώσεις ή για θρησκευτικές τελετές (π.χ. θέατρο Επιδαύρου) 


Τι μπορεί να προσφέρει στο σύγχρονο άνθρωπο η επίσκεψη στα ελληνικά μουσεία
Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί πολλαπλώς να ωφεληθεί από την επίσκεψή του σε ελληνικά μουσεία. Τα εκθέματα των ελληνικών μουσείων του δίνουν την ευκαιρία μιας θερμής και άμεσης συνομιλίας με αισθητικές μορφές που δημιουργήθηκαν από τις απαρχές του πολιτισμού, καθόρισαν και επέβαλαν αισθητικούς κανόνες για τις μεταγενέστερες εποχές. Η αμεσότητα της επικοινωνίας αυτής, και μάλιστα στο γενέθλιο τόπο των μνημείων, συμβάλλει στην κατανόηση και στην αφομοίωση του ελληνικού πολιτισμού. Η συνομιλία με το έργο τέχνης κάνει απτή πραγματικότητα το μακρινό ελληνικό παρελθόν. Επειδή όμως, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αποτελεί αρχέτυπο του σύγχρονου ελληνικού – και ευρωπαϊκού- πολιτισμού, η επίσκεψη στα ελληνικά μουσεία αποτελεί για το σύγχρονο άνθρωπο ένα γοητευτικό, όσο και πολύτιμο, ταξίδι στις ρίζες του παγκόσμιου πολιτισμού. 




4. Εκπαιδευτική αξία μνημείων
Τα μνημεία είναι εθνική περιουσία και καύχημα ενός λαού. Απλά ή επιβλητικά, ταπεινά ή μεγαλοπρεπή, ακέραια ή σπαράγματα, στέκουν σιωπηλά και μας υπενθυμίζουν ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε. Υποβάλλουν συναισθήματα, προκαλούν συνειρμούς, προβληματίζουν και διδάσκουν όποιον μπορεί να καταλάβει καλύτερα τη «γλώσσα» τους. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να έχει συνειδητοποιήσει κανείς τη λειτουργία και την αξία τους. Το έργο αυτό είναι ευθύνη της εκπαίδευσης. Πρέπει να φέρει τους μαθητές σε επαφή με τα πολιτιστικά επιτεύγματα του ανθρώπου, σύγχρονα και παρελθόντα. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, το βάρος της εκπαιδευτικής προσπάθειας πέφτει κυρίως στη μετάδοση θεωρητικών γνώσεων για το εθνικό μας και για τον παγκόσμιο πολιτισμό. Λείπει η άμεση βιωματική σχέση με το παρελθόν. Τη δυνατότητα αυτή προσφέρει η επίσκεψη, η συστηματική εξέταση και γνώση των μνημείων. Οι θεωρητικές γνώσεις σε συνδυασμό με τη βιωματική σχέση με το παρελθόν, είναι πολύ πιθανόν να γίνουν αφορμή για ένα ταξίδι στο χρόνο, όπου με τη δημιουργική φαντασία του ο μαθητής θα προσπαθήσει να αναβιώσει σκηνές και γεγονότα από τη ζωή του παρελθόντος, να μεταφερθεί νοερά σε αυτή, να νιώσει πρωτόγνωρα συναισθήματα, να συγκρίνει, να προβληματιστεί και να καταλήξει σε συμπεράσματα που ξεπερνούν τα όρια της σχολικής γνώσης.

      Η άμεση επαφή των μαθητών με τα μνημεία θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτά και στις συνθήκες της εποχής που τα γέννησε. Επίσης με αυτό τον τρόπο μπορεί ν αντιληφθούν καλύτερα την αρχιτεκτονική τους και το διάκοσμό τους, δηλαδή την αισθητική τους. Θα κατανοήσουν πως όλα αυτά αντανακλούν την ιδεολογία, την οικονομική και κοινωνική κατάσταση καθώς και το πολίτευμα που επικρατούσαν την εποχή που δημιουργήθηκαν. Έτσι, οι μαθητές οξύνουν την κρίση τους, διαμορφώνουν διαλεκτική σκέψη και συγκροτούν ολοκληρωμένη άποψη για την έννοια της ιστορικής εξέλιξης και αλλαγής. Τέλος, όταν οι μαθητές έρχονται σε επαφή με τα μνημεία, με την ομορφιά που έχουν αυτά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονται, καλλιεργούν τα αισθητικά τους κριτήρια. Μαθαίνουν, επομένως, να εκτιμούν την αξία τους, να απολαμβάνουν την παρουσία τους, να τα συνδέουν με τη ζωή και να νιώθουν την ανάγκη να τα σέβονται, να τα προβάλλουν και να προστατεύουν. 

 


5. Είναι, όμως, επαρκώς αξιοποιημένες οι δυνατότητες της εκπαίδευσης για την επαφή της νέας γενιάς με τα πνευματικά επιτεύγματα του πολιτισμού;
Το σίγουρο είναι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δε μένει αδιάφορο μπροστά στη δυνατότητα να γνωρίσει στους νέους τη σημασία των μνημείων, που είναι το πνευματικό αποτύπωμα και το υλικό ίχνος στο χώρο και το χρόνο του πολιτισμού μας. Είτε άμεσα (με επισκέψεις) είτε έμμεσα (με τη μετάδοση γνώσεων) προσπαθεί να γνωρίσει στη νέα γενιά τα μνημεία του τόπου. Εύλογα όμως υπάρχει κάποιος προβληματισμός για το αν είναι επαρκώς αξιοποιημένη η όλη προσπάθεια και αν, τελικά, αποδίδει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Δυστυχώς, στις περισσότερες απ’ τις επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους κυριαρχούν γνωρίσματα που αντίκεινται στη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας με τα μνημεία. Θόρυβος, προχειρότητα και βιασύνη κρατούν τους μαθητές σε απόσταση και προσδίδουν στην περιήγησή τους το χαρακτήρα μιας ανάλαφρης εκδρομής. Τις πιο πολλές φορές, λείπουν από τους μαθητές δύο βασικά στοιχεία: αφενός η προεργασία, ώστε να γνωρίζουν τι θα δουν, και αφετέρου η εξερεύνηση, ώστε να ανακαλύψουν ό,τι θα δουν. Έτσι, απροετοίμαστοι και παθητικοί κοιτάζουν αλλά δεν βλέπουν, πληροφορούνται αλλά δεν μαθαίνουν, διδάσκονται αλλά δε βιώνουν. Και αυτό σημαίνει ότι η τυποποιημένη ατμόσφαιρα της σχολικής αίθουσας διαπερνά τη σχέση των νέων και με τα μνημεία μην αφήνοντας πολλά περιθώρια για ουσιαστική και βιωματική επαφή μαζί τους. Απ’ την άλλη, οι γνώσεις που τα σχολικά εγχειρίδια περιέχουν για τα μνημεία είναι εκ των πραγμάτων ανεπαρκείς. Όχι μόνο γιατί χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα, αλλά κυρίως γιατί στο πλαίσιο ενός βαθμοθηρικού και εξετασιοκεντρικού συστήματος παραμένουν γνώσεις κενές νοήματος, που δεν είναι, δηλαδή, σε θέση ούτε το ενδιαφέρον να κινήσουν ούτε το βίωμα να γεννήσουν

6. Πώς πρέπει να προσεγγίζουμε τα μνημεία
Πρέπει να προσεγγίζουμε τα μνημεία του τόπου μας έχοντας συνείδηση της εποχής, του κόσμου και του πολιτισμού που τα δημιούργησε

ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ - ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΧΕΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Σχέση ατόμων με μνημεία αρχαίας ή νεότερης εποχής:

1. Απομάκρυνση από τοπική παράδοση

2. Άγνοια σχετικά με τον πλούτο πνευματικού πολιτισμού της χώρας τους, τα μνημεία, τα ήθη και έθιμα ...

3. Αδιαφορία για το ένδοξο ιστορικό παρελθόν

4. Υποτίμηση - ειρωνεία - παραγκωνισμός μνημείων

5. Τυπικότητα ( επίσκεψη μνημείων για να εντυπωσιάζουμε τους άλλους χωρίς ενδιαφέρον και επιθυμία γνωριμίας και επαφή με αυτά)

6. Αποξένωση - ψυχρότητα

7. Δυσπιστία - αμφισβήτηση σχετικά με την πολύτιμη αξία μνημείων ( επικράτηση λανθασμένης ιδεολογίας ότι "τα μνημεία είναι ξερές πέτρες" )

8. Ασέβεια - αδιαντροπιά - αγνωμοσύνη - μίσος - επιθετική διάθεση (π.χ. καταστροφή μνημείων, βανδαλισμός αγαλμάτων, αναγραφή χυδαίων συνθημάτων πάνω σε αρχαία κτίσματα. .. )

ΑΙΤΙΕΣ

1. Έντονο καταναλωτικό πνεύμα σύγχρονης εποχής – προσήλωση σε υλικά αγαθά - θεοποίηση χρήματος στην καθημερινή ζωή - κυριαρχία καταναλωτικών προτύπων, εφήμερων ειδώλων - ραγδαία ανάπτυξη τεχνολογίας με ανεξέλεγκτο τρόπο.

2. Έλλειψη ολοκληρωμένης πνευματικής παιδείας στους νέους - υποβάθμιση σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος και ο Τεχνοκρατικός του προσανατολισμός ( έμφαση στα τεχνοκρατικά επαγγέλματα ) - απουσία σωστής εκμάθησης ιστορίας - παραγκωνισμός θεωρητικών μαθημάτων (π.χ. ιστορία)

3. Απουσία βιωμάτων των νέων με την αρχαία και νέα πολιτιστική Kληρονομιά της πατρίδας τους από μικρή ηλικία λόγω αδιαφορίας οικογένειας και σχολείου ( π. χ. σπάνιες επισκέψεις σε πνευματικούς χώρους μουσεία, ναοί, εκπαιδευτικοί περίπατοι, περιηγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους ... )

4. Παγκοσμιοποίηση σύγχρονων κοινωνιών -ομοιομορφία πολιτισμών κατάργηση εθνικών ιδιαιτεροτήτων των χωρών .

5. Λανθασμένη νοοτροπία ατόμων απέναντι στα μνημεία - αντιμετώπισής τους ως "ξεπερασμένα, αναχρονιστικά, άχρηστα" κατάλοιπα το παρελθόντος χωρίς ζωή και αξία λόγω της απομάκρυνσής τους από πνευματική παράδοση και της αλλοτρίωσης ( αποξένωσης ) της σημερινής εποχής.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Μετάδοση πνευματικής παιδείας στο άτομο από οικογένεια - σχο λείο με σκοπό την ουσιαστική γνωριμία και επαφή του με την πολιτιστική κληρονομιά - συγκεκριμένα :

1. Ποιοτική αναβάθμιση σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος - σύνδεση μνημείων με πλήθος μαθημάτων (π.χ. ιστορία, γεωγραφία, θρησκευτικά, μελέτη περιβάλλοντος) με στόχο τη βιωματική σχέση ατόμου με το παρελθόν και την εκτίμηση αξίας των πνευματικών του δημιουργημάτων - οργάνωση εκπαιδευτικών εκδρομών, περιηγήσεων από εκπαιδευτικoύς με κέφι - εμπλουτισμός βιβλίων με εικόνες μνημείων με αποτέλεσμα τη ζωντανή αναπαράσταση του παρελθόντος .

3. Κρατική μέριμνα με τη δημιουργία αξιόλογων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο με επιδίωξη την ανάθεση μελέτης μνημείων σε σχολεία. Τη δημιουργική συμμετοχή των μαθητών στην έρευνα της ιστορικής τους παράδοσης και το σεβασμό τους απέναντι στον πολιτισμό τηs πατρίδας τους

4. Απομάκρυνση ατόμου από καταναλωτικά πρότυπα και εφήμερες αξίες (π.χ. χρήμα) - διατήρηση ανθρωπιστικών αξιών (π.χ. σεβασμός ) - αντίσταση απέναντι στην άκριτη ξενομανία και την εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής παράδοσης

Αίτια καταστροφής των μνημείων: εγκατάλειψη, οικιστική ανάπτυξη, αρχαιοκαπηλία

Όσο πιο παλιό είναι ένα μνημείο, τόσο πιο πολλές είναι, συνήθως οι αλλοιώσεις και οι καταστροφές που εμφανίζει με το πέρασμα του χρόνου, ιδίως όταν παύει να χρησιμοποιείται και να ενδιαφέρει τους ανθρώπους. Έπειτα και οι άνθρωποι με τη στάση τους απέναντι στα μνημεία μπορούν να επιταχύνουν και να κάνουν μεγαλύτερη αυτή τη φθορά και την καταστροφή τους. Τα μνημεία εξυπηρετούσαν την εποχή που δημιουργήθηκαν συγκεκριμένες ανάγκες των ανθρώπων σχετικές με τη λατρεία τους, τη ψυχαγωγία τους, με τις καθημερινές πρακτικές ανάγκες κ.ά. Μια αιτία καταστροφής είναι η εγκατάλειψη. Η συντήρηση πολλών μνημείων είναι ιδιαίτερα δαπανηρή γι’ αυτό εγκαταλείπονται οπότε η καταστροφή τους είναι αναπόφευκτη. Σημαντικό αίτιο καταστροφής των μνημείων αποτέλεσαν οι ανάγκες οικιστικής ανάπτυξης (ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα). Το καταστροφικό έργο των ανθρώπων σε βάρος των μνημείων συμπληρώνει και η αρχαιοκαπηλία. Τα μνημεία και ειδικότερα ο διάκοσμός τους, γλυπτικός και ζωγραφικός, είναι σπάνια έργα τέχνης και έχουν μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική αξία. Τα εποφθαλμιούν, επομένως, ιδιώτες συλλέκτες και μουσεία και είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν αμύθητα ποσά, για να τα αποκτήσουν και να τα εντάξουν στη συλλογή τους. Γι’ αυτό, κλέφτες, βέβηλοι και ιερόσυλοι δε διστάζουν να τα αρπάξουν και να τα πουλήσουν.

Γιατί πρέπει να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα
Είναι πλέον σε όλους γνωστό ότι ο λόρδος Έλγιν κατά τη διάρκεια της διπλωματικής θητείας του στην Κωνσταντινούπολη (1792-1802), βρήκε τον τρόπο κυριολεκτικά ν’ αρπάξει 253 γλυπτά έργα τέχνης από τον Παρθενώνα και την Ακρόπολη Η αφαίρεση αυτή –κομψή διατύπωση της κλοπής- σύμφωνα με τους Άγγλους έγινε με άδεια που εκδόθηκε από τη νόμιμη εξουσία της εποχής, δηλαδή το σουλτάνο. Πέρα, όμως, από το γεγονός ότι τέτοιο φιρμάνι δεν βρέθηκε ποτέ, ποιος σουλτάνος, ακόμα κι αν έχει ως κατακτητής το τυπικό δικαίωμα, νομιμοποιείται ηθικά να δίνει τέτοια άδεια και προπαντός με ποιο δικαίωμα ο Έλγιν απογύμνωσε τον τόπο μας από τα μνημεία του και απορφάνισε το έθνος μας από την παράδοση και την ιστορία του;

     Η Ελλάδα την εποχή εκείνη δεν είχε, βέβαια, ούτε τον έλεγχο του εδάφους της ούτε και τη δύναμη να το προστατέψει. Σήμερα, όμως, διακόσια χρόνια μετά, η Ελλάδα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι σε θέση, να ξαναβάλει τα μάρμαρα στη φυσική τους θέση και να τα συντηρεί. Είναι πια καιρός τα μνημεία αυτά να παλιννοστήσουν και να αποκατασταθεί η ηθική τάξη. Το αίτημα αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά προσυπογράφεται και στηρίζεται από διακεκριμένους επιστήμονες, καλλιτέχνες και από την παγκόσμια κοινή γνώμη. Δεν μπορεί πια η αγγλική κυβέρνηση να κωφεύει στις εκκλήσεις που ακούγονται από παντού.
Η φυσική θέση των μνημείων αυτών είναι ο βράχος της Ακρόπολης, η ελληνική γη, το φως του αττικού ήλιου. Γιατί οι ναοί, τα αγάλματα και τα γλυπτά που τους κοσμούσαν είναι σε αρμονία με το φυσικό τοπίο, είναι μέρος του και κανείς, παρόλη την τεχνική του τελειότητα, δεν μπορεί να τα αποχωρίσει απ’ αυτό, χωρίς να καταστρέψει την καλλιτεχνική αρτιότητά τους. Τα μνημεία αυτά είναι ο καθρέπτης της ελληνικής ψυχής. Ποιος μπορεί να ξεχωρίσει τον τόπο από τα δημιουργήματα, αλλά και τους ανθρώπους που τα δημιούργησαν;
 
      Πρέπει, τέλος, να επισημανθεί ότι το αίτημα της επιστροφής τους δεν είναι εθνικιστικό. Είναι αίτημα λογικό. Δεν μπορεί η Ευρωπαϊκή κοινότητα να συμμετέχει με ειδικά προγράμματα στην αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης και ταυτόχρονα να δέχεται ότι τα μισά από τα αρχιτεκτονικά μέλη, και όχι απλώς ο γλυπτός διάκοσμος των μνημείων, θα βρίσκονται στο Λονδίνο και τα άλλα μισά στην Αθήνα. Είναι έργα που συμπληρώνουν το ένα το άλλο και πρέπει να βρίσκονται όλα μαζί δίπλα στα μνημεία στα οποία ανήκουν.

Ελγίνεια μάρμαρα: Επιχειρήματα των Βρετανών, αντεπιχειρήματα και το αίτημα για την επιστροφή τους (επιγραμματικά)

Η κατοχή των γλυπτών του Παρθενώνα (σύμφωνα με τους Βρετανούς) είναι νόμιμη, με την έννοια ότι η αφαίρεση και η μεταφορά έγινε ύστερα από επίσημη άδεια που εξασφάλισε ο Έλγιν από το σουλτάνο. Αυτή η σουλτανική άδεια όμως δεν έχει επαληθευτεί ιστορικά αφού δεν έχει σωθεί επίσημο φιρμάνι

Η προστασία τους στο Βρετανικό μουσείο, εδώ και δύο αιώνες, αποδεικνύεται αποτελεσματική, τη στιγμή που, αν είχαν μείνει στην Ελλάδα μάλλον θα είχαν καταστραφεί. Βέβαια, σε παλιότερες εποχές υπήρχε αυτός ο κίνδυνος καταστροφής και σίγουρα υπήρχε αντικειμενική αδυναμία για την ουσιαστική και αποτελεσματική έκθεση και προβολή τους. Σήμερα όμως, και ειδικά μετά την κατασκευή του υπερσύγχρονου μουσείου της Ακροπόλεως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ευσταθεί.

Η καλλιτεχνική και αισθητική αξία των γλυπτών του Παρθενώνα ξεπερνά τα συμβατικά χρονικά και τοπικά όρια και με αυτή την έννοια αποτελούν μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς. Η επιστροφή τους όμως στη χώρα μας, στον τόπο, δηλαδή, που γέννησε αυτά τα ανυπέρβλητα δημιουργήματα δεν αναιρεί την παραπάνω ιδιότητα αλλά ίσα-ίσα την αναδεικνύει καλύτερα.

Η απόφαση για την επιστροφή τους θα δημιουργήσει ένα «κακό» προηγούμενο που θα το αξιοποιήσουν κι άλλες χώρες διατυπώνοντας παρόμοια αιτήματα για αρχαιολογικούς θησαυρούς της ιστορίας τους που αυτή τη στιγμή «φιλοξενούνται» στα μεγάλα και διάσημα μουσεία του κόσμου (Βρετανικό, Λούβρο κλπ). Το δίκιο όμως της υπεράσπισης του πλούτου των μουσείων δεν μπορεί να είναι ισχυρότερο από το δίκαιο της ιστορίας, από την ισοτιμία και το σεβασμό, που πρέπει να επικρατούν μεταξύ των κρατών στο πλαίσιο του παγκόσμιου πολιτισμού.


Επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς (επιγραμματικά)
Αποτελούν αναπόσπαστο στοιχεί της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και πρέπει να επιστραφούν, για να αποκατασταθεί η κατάφωρη αδικία που διαπράχθηκε σε βάρος του λαού μας, της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας.
Η πλειοψηφία της παγκόσμιας κοινής γνώμης (ακόμα και της αγγλικής) αναγνωρίζει το δίκαιο του αιτήματος, η δε εκπλήρωσή του θα ικανοποιήσει τους πόθους ενός ολόκληρου λαού και θα δικαιώσει τις προσπάθειες σύσσωμης της πνευματικής του ηγεσίας.
Τα γλυπτά του Παρθενώνα φιλοτεχνήθηκαν για το αισθητικό όλο του αρχιτεκτονικού και φυσικού πλαισίου της Ακρόπολης και μόνο εντός του επιτελούν το δεδομένο αισθητικό τους ρόλο.

Πολιτιστικά μνημεία, νέοι και εκπαίδευση. Σκέψεις για ουσιαστικότερη προσέγγιση των πολιτιστικών μνημείων από τους νέους.

Ένα σύνηθες χαρακτηριστικό της σημερινής βιομηχανικής κοινωνίας είναι η απομάκρυνση των ατόμων από την ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τις αξίες της αρχαιότητας. Στην εποχή μας ο άνθρωπος τόσο με ατομική ευθύνη, όσο και με ευθύνη της Πολιτείας έχει αποποιηθεί την εθνική του κληρονομιά και ιδιαίτερα οι νέοι αντιμετωπίζουν με ασυνείδητη και αδιάφορη στάση τα θέματα του πολιτισμού.
Κύριος παράγοντας ο οποίος ευνοεί τη λανθασμένη αυτή νοοτροπία είναι ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εποχής μας. Το πρόβλημα ξεκινά από την παροχή μονόπλευρης εκπαίδευσης, η οποία προωθεί στην κοινωνία νέους τεχνοκράτες απογυμνωμένους από ανθρωπιστικά ιδεώδη και συνεχίζεται με ένα σύστημα αξιών ολόκληρης της κοινωνίας. Το άτομο ενδιαφέρεται κυρίως για την απόκτηση υλικών αγαθών και ζώντας σε ένα κλίμα υπερκαταναλωτισμού, παγκοσμιοποίησης και μαζοποίησης αδιαφορεί για την καλλιέργεια πολιτιστικής συνείδησης.
 


Αυτή η κρίση των αξιών είναι άμεσα συνυφασμένη με την προβολή του χρησιμοθηρικού χαρακτήρα της εποχής. Μέσα σε μια κοινωνία όπου όλα υπολογίζονται με βάση τα οικονομικά συμφέροντα και το χρήμα έχει θεοποιηθεί, η αξία των πολιτιστικών μνημείων έχει εμπορευματοποιηθεί. Η πολιτιστική κληρονομιά αντιμετωπίζεται ωφελιμιστικά ως πόρος χρήματος και σε συνδυασμό με την απουσία ιστορικής συνείδησης εμποδίζει τους πολίτες και περισσότερο τους νέους να συνειδητοποιήσουν την αξία της.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όλοι να αγνοούν ότι τα μνημεία όχι μόνο διαιωνίζουν την εθνική παράδοση, αλλά, παράλληλα, συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας. Με τη μελέτη τους το άτομο έρχεται σε επαφή με την ιστορία του τόπου του. Συνειδητοποιεί την πορεία και τη θέση της χώρας του στην ιστορία, αναπτύσσοντας κριτική σκέψη στην πολιτική ζωή και στο ιστορικό γίγνεσθαι. Έτσι, μπορεί να υπερασπίζεται την κληρονομιά της χώρας του και να αποφεύγει την οποιαδήποτε απόπειρα εκμετάλλευσή της από άλλα κράτη, επιδιώκοντας το γόνιμο διάλογο, χωρίς, ταυτόχρονα, να ξεχνά το παρελθόν.
 


Παράλληλα, οι νέοι αδυνατούν να πιστέψουν ότι τα πολιτιστικά μνημεία διδάσκουν τις αρχές του μέτρου και της καλαισθησίας. Επηρεασμένοι από την έκπτωση αξιών της εποχής δεν έρχονται σε επαφή με την παράδοση,τον πολιτισμό και την τέχνη. Επομένως, όχι μόνο δεν αναπτύσσονται πνευματικά, αλλά αυτή η έλλειψη πολιτιστικής συνείδησης και αξιών συνοδεύει και διαμορφώνει τη συμπεριφορά τους σε όλα τα στάδια της ζωής προκαλώντας προβλήματα.
Γι' αυτό ακριβώς το λόγο κρίνεται αναγκαία η λήψη μέτρων και η αφύπνιση όλων των νέων, ώστε να ενδυναμωθεί η σχέση τους με τα πολιτιστικά τους μνημεία. Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η ανθρωπιστική και πολύπλευρη παιδεία. Η εκπαίδευση οφείλει να αποδεσμευτεί από τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα της εποχής και να υιοθετήσει μια διαφορετική νοοτροπία και στάση. Πρέπει να καλλιεργεί στους νέους κοινωνικές και ηθικές αρετές, όπως ο σεβασμός, και να τους εφοδιάζει με ένα υγιές σύστημα αξιών διαπλάθοντας το χαρακτήρα τους και προβληματίζοντάς τους γόνιμα και κριτικά. Έτσι, με μια καινούργια αντίληψη και ένα στέρεο υπόβαθρο καλλιέργειας ο νέος σταδιακά θα αποκτήσει και βιωματική σχέση με τα πολιτιστικά μνημεία.



 

Για να καταστεί αυτό πραγματικό σε πρακτικό επίπεδο, το μάθημα πρέπει να αποδεσμευτεί από την παραδοσιακή δομή του και την αποστήθιση. Η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται στηριζόμενη σε διαρκή, ελεύθερη συζήτηση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και στο μαθητή, στον οποίο θα δίνεται η δυνατότητα να εκφράσει τις προσωπικές του απόψεις.
 


Σημαντική θα ήταν, επιπλέον, η αφιέρωση ωρών στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης. Μέσα απ' αυτό το μάθημα ο νέος θα γνωρίζει τόσο την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας του όσο και τον πολιτισμό άλλων χωρών. Έτσι, θα εκτιμά σταδιακά και θα σέβεται και την Ιστορία του και των άλλων πολιτισμών και θα απαγκιστρώνεται από το φανατισμό ή τον εθνικισμό.
Παράλληλα, μέσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να προστεθούν και δραστηριότητες οι οποίες δεν εντάσσονται στα πλαίσια του μαθήματος: Οι επισκέψεις σε μουσεία ή οι εκδρομές σε ιστορικούς χώρους θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη πολιτιστικής συνείδησης. Επιπλέον, η συμμετοχή σχολείων σε εκπαιδευτικά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς διευρύνει τους πνευματικούς τους ορίζοντες.
Καθίσταται, λοιπόν, φανερό ότι, παρά τα προβλήματα της εποχής, οι νέοι μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα πολιτιστικά μνημεία και να αντιταχθούν στην κρίση της κοινωνίας. Με μια δια βίου παιδεία, η οποία θα ξεκινά από το σχολείο και θα συνεχίζεται σε όλη τη ζωή όλοι θα μπορούν να αναπτυχθούν πνευματικά και να αποκτήσουν πολιτισμική συνείδηση.

ΠΗΓΗ

Κουβουτσάκη Κατερίνα