ΚΡΙΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

«Πολιτισμός είναι ο μηχανισμός και η οργάνωση που επινόησε ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να ελέγχει τις συνθήκες της ζωής του και περιλαμβάνει όχι μόνο τα συστήματα της κοινωνικής οργάνωσης, αλλά και τις τεχνικές και τα υλικά μέσα που διαθέτουμε». Ο πολιτισμός είναι δημιούργημα του ανθρώπου. 

Δημιουργήθηκε, για να ικανοποιηθούν ανθρώπινες ανάγκες και να εκπληρωθούν σκοποί που θέτει ο ίδιος ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια, γενεσιουργός αιτία του πολιτισμού είναι η εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Είναι προφανής, επομένως, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του. 

Αν και σε κάθε ιστορική εποχή και κοινωνία ο ανθρωπισμός είχε διαφορετική σημασία, ωστόσο ο ιδεολογικός πυρήνας της έννοιας παραμένει αναλλοίωτος· είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι υπέρτατη αξία στον κόσμο και γι΄αυτό οφείλουμε να του δείχνουμε το δέοντα σεβασμό. Όλα υπάρχουν γι΄αυτόν ή εκπορεύονται απ΄αυτόν. Γύρω απ΄αυτόν στρέφεται η επιστήμη, η οικονομία, η Τέχνη, η πολιτική και όλα τα στοιχεία του πολιτισμού. 

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι οι δύο έννοιες –πολιτισμός και ανθρωπισμός- είναι αλληλένδετες, γιατί έχουν στην κορυφή της ιεραρχίας τους την ίδια αξία, τον άνθρωπο. Αυτή δε η άρρηκτη σχέση πολιτισμού και ανθρωπισμού ή, καλύτερα, ανθρωπισμού και πολιτισμού, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε, επίσης, πως οποιαδήποτε κρίση ανθρωπισμού αντανακλάται στον πολιτισμό και αντίστροφα.

Εντοπίζοντας την έρευνά μας και τις εκτιμήσεις μας στο σύγχρονο πολιτισμό, παρατηρούμε ότι αυτός παρουσιάζει έκδηλα σημάδια κρίσης. Όσο κι αν ορισμένοι επιμένουν να παρουσιάζουν την κρίση αυτή ως παροδική ή ως εύλογη στη διαρκή εξελικτική του πορεία, πλανάται, ωστόσο, ο φόβος πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια προϊούσα παρακμή του, επειδή οι ρίζες της κρίσης αυτής εισχωρούν βαθιά, ως την ουσία του. Υπάρχει, δηλαδή, η εκτίμηση πως η σημερινή κρίση οφείλεται στο γεγονός ότι ο πολιτισμός μας τείνει να παραγκωνίσει –επιβουλεύεται θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε- την αιτία της ύπαρξής του, τον άνθρωπο. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για μια επιπόλαιη και παροδική κρίση, αλλά για βαθιά κρίση ανθρωπισμού, καθώς ο άνθρωπος έπαψε να αποτελεί το αμετακίνητο μέτρο της ζωής.

Η κρίση αυτή εκδηλώνεται με πολλούς και διαφόρους τρόπους. Κύριο, όμως, χαρακτηριστικό της σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι ο άνθρωπος έχει πάψει να αποτελεί σκοπό. Έχει υποβιβαστεί σε μέσο. Το άτομο δε λογαριάζεται πια ως ιδιαίτερη ανθρώπινη ύπαρξη, άξια φροντίδας και σεβασμού. Υπολογίζεται περισσότερο ως μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης, ως στοιχείο στους δείκτες της στατιστικής, ως ποσοστιαία μονάδα στα οικονομικά και δημογραφικά μεγέθη. Αυτή η εκμηδένιση της προσωπικότητας, σε συνδυασμό με το γιγαντισμό των σύγχρονων κοινωνιών και την πολιτιστική τους ομοιομορφία, οδήγησε στη μαζικοποίηση του ανθρώπου. Δεν είναι, ούτε νιώθει πως είναι, μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων, όπου με τις αποφάσεις του, την εργασία του, τη συμπεριφορά του και τη συμμετοχή του στις πολιτικές διαδικασίες μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής. 

Ο άνθρωπος σήμερα αισθάνεται όχι ως μόριο μιας «υπό επεξεργασίαν» μάζας, στην οποία εύκολα μπορεί να αντικατασταθεί και για την οποία δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία.
Θα περίμενε κανείς ότι αυτή η, έστω, υποχρεωτική συμβίωση των ανθρώπων θα συνέσφιγγε, τουλάχιστον, τις διαπροσωπικές σχέσεις. Όμως, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει· οι άνθρωποι σήμερα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν και να δημιουργήσουν ουσιαστικούς δεσμούς μεταξύ τους. Ζουν απομονωμένοι και αποξενωμένοι. Η μοναξιά αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα στην εποχή μας. Θα μπορούσε, ίσως, κάποιος να ερμηνεύσει το πρόβλημα αυτό ως αποτέλεσμα ατομικισμού και εγωισμού. Αυτή είναι η φαινομενική πλευρά του. Την ουσία του θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην αδιαφορία για την προσωπική ύπαρξη του άλλου, για το συνάνθρωπο. Και αυτή είναι, ίσως, η αιτία που στρέφει τον άνθρωπο στον εαυτό του σαν σε έσχατο καταφύγιο, καθώς βλέπει βλέπει γύρω του αδιαφορία γι΄αυτόν και προβλήματα απειλητικά. 

Και η αποξένωση αυτή προχωρεί πιο πέρα· φτάνει ως την αλλοτρίωση, ένα φαινόμενο με τραγική διάσταση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο παντογνώστης, ο παντοδύναμος δεν είναι κύριος του εαυτού του και της ζωής του, δεν εξουσιάζει και δεν κατευθύνει τα δημιουργήματά του. Έχει μεταβληθεί σε εξάρτημα και υπηρέτη τους. Χειρίζεται με επιδεξιότητα τις μηχανές, τις τελειοποιεί, παράγει άφθονα αγαθά, αλλά διαπιστώνει με οδύνη πως το προϊόν της εργασίας του, αλλά και η ίδια η εργασία του υπηρετούν συχνά αλλότριους και όχι ανθρώπινους σκοπούς. 

Αντιμετωπίζεται σαν εργαλείο, συμπεριφέρεται σαν εργαλείο και μηχανοποιείται. Έτσι, χάνει τα ουσιωδέστερα γνωρίσματα του, την ελεύθερη βούληση και κρίση του· τη δυνατότητα να σκέπτεται και να αποφασίζει ελεύθερα, να οργανώνει τη ζωή του, όπως αυτός θέλει, να δημιουργεί για τον εαυτό του, τον άνθρωπο.

Μορφές πολιτισμού υλικός ή τεχνικός πνευματικός ή ηθικός Κινητήριες δυνάμεις της πολιτισμικής ανάπτυξης -η ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης -η έμφυτη φιλομάθεια του ανθρώπου και η συνακόλουθη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής -η οργάνωση και ο καταμερισμός της εργασίας, η ανάπτυξη του ανταγωνισμού και η βελτίωση της παραγωγικότητας των εργαζομένων -η μετάδοση των πολιτισμικών στοιχείων από γενιά σε γενιά θετικά αποτελέσματα της πολιτισμικής ανάπτυξης -απαλλαγή του ανθρώπου από τους περιορισμούς, τους καταναγκασμούς και τις απειλές του φυσικού περιβάλλοντος -βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και άνοδος του μέσου όρου ζωής -μείωση του σωματικού μόχθου, ευχερέστερη και αποδοτικότερη άσκηση της εργασίας -αύξηση του ελεύθερου χρόνου και εξασφάλιση ποικίλων μέσων δημιουργικής αξιοποίησής του -ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας και μεταφοράς, εκμηδένιση των αποστάσεων - θεμελίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, θέσπιση κανόνων Δικαίου, κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων. κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών -αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού. της αμάθειας και της δεισιδαιμονίας, άνοδος του μορφωτικού επιπέδου -βελτίωση των διακρατικών σχέσεων. ανάπτυξη των ανταλλαγών και προώθηση της παγκοσμιοποίησης.

Προβλήματα της σύγχρονης πολιτισμικής ανάπτυξης -καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και όξυνση της ενεργειακής κρίσης -εντατικοποίηση των εξοπλισμών και κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής για τη βίαιη επιβολή των ισχυρών κρατών στις αδύναμες χώρες -υδροκέφαλη ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων, υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, εντατικοποίηση των ρυθμών ζωής και κυριαρχία κλίματος μαζοποίησης και αποπροσωποποίησης -ανάπτυξη μορφών αποτελεσματικότερου ελέγχου των πολιτών (παραπληροφόρηση, προπαγάνδα, ηλεκτρονική παρακολούθηση), διαιώνιση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και περιστολή βασικών δικαιωμάτων -επικράτηση ανταγωνιστικού κλίματος στις ανθρώπινες σχέσεις, διάρρηξη των δεσμών κοινωνικής αλληλεγγύης και κυριαρχία της μοναξιάς και της αποξένωσης -αύξηση της βίας και της εγκληματικότητας, ανησυχητική ανάπτυξη της τρομοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα -διατήρηση της συντριπτικής πλειοψηφίας του ανθρώπινου πληθυσμού, ιδιαίτερα του Τρίτου Κόσμου, σε συνθήκες πείνας και εξαθλίωσης -επικράτηση του αμερικανικού πολιτισμικού μοντέλου και σταδιακή προώθηση της παγκόσμιας πολιτισμικής ομογενοποίησης 

Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων . ισόρροπη ανάπτυξη υλικού και πνευματικού πολιτισμού, ώστε τα επιστημονικά και τεχνικά επιτεύγματα να τίθενται στην υπηρεσία αγαθών σκοπών. ανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα (φιλειρηνικό εργατικό οικολογικό κτλ. κίνημα) και ενεργός συμμετοχή των πο¬λιτών στο πλαίσιό τους για την υπεράσπιση και την περαιτέρω προώθηση των πολιτισμικών κατακτήσεων . εξασφάλιση της ανεπηρέαστης λειτουργίας των διεθνών οργανισμών και αποτελεσματική δραστηριοποίησή τους για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων.

Διάχυτη είναι η αντίληψη ότι ποτέ ως τώρα ο πολιτισμός δεν είχε γνωρίσει τέτοια πρόοδο, τέτοιο βαθμό εξέλιξης σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης. Ωστόσο, πολλοί είναι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι πέρα από τα τόσα επιτεύγματα ο σύγχρονος πολιτισμός κλυδωνίζεται, διέρχεται βαθύτατη κρίση και μάλιστα τέτοια που να προκαλεί σοβαρή ανησυχία για την πορεία του ανθρώπινου γένους. Αφού αναλύσετε τις δύο αυτές απόψεις, να εκφράσετε τη δική σας σχετικά με την πορεία του σύγχρονου πολιτισμού.

Όταν έχουμε τέτοιου είδους εκφωνήσεις, αναλύουμε ξεχωριστά την κάθε μια άποψη, παραθέτοντας ανάλογα επιχειρήματα και έπειτα εκφέρουμε τη δικά μας. 


ΟΡΙΣΜΟΣ: 
Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου στον υλικό, πνευματικό και ηθικό τομέα. Είναι ο συνεχής αγώνας του ανθρώπου να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής του και να καλλιεργήσει το πνεύμα του. 


ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ:
α) ο τεχνικός πολιτισμός (τεχνολογική πρόοδος – οικονομία). 

β) ο πνευματικός πολιτισμός (θρησκεία, ηθική, δίκαιο, επιστήμη, τέχνη)

 

Ο σύγχρονος πολιτισμός έχει να επιδείξει θαυμαστά επιτεύγματα.

Πιο συγκεκριμένα: 

1. Η επιστήμη και η πρακτική εφαρμογή της, η τεχνολογία, αναπτύχθηκαν σε τέτοιο βαθμό που επέλυσαν πολυποίκιλα προβλήματα. Ο άνθρωπος κατόρθωσε να ερμηνεύσει τα φυσικά φαινόμενα, να τα θέσει υπό τον έλεγχό του και να απελευθερώσει, μερικώς, από τη φυσική εξάρτηση. 

2. Η εφεύρεση της μηχανής άνοιξε νέους ορίζοντες στις ανθρώπινες δυνατότητες, αφού πλέον ο άνθρωπος ελαχιστοποίησε το μόχθο του, ξέφυγε από την επίπονη εργασία, αύξησε τον ελεύθερο χρόνο του. 

3. Η βιομηχανία γνωρίζει εκπληκτική ανάπτυξη. Η παραγωγή έχει αυξηθεί με αποτέλεσμα τη δημιουργία προϊόντων με χαμηλό κόστος, έτσι που να μπορούν να τα αποκτήσουν όλοι. 

4. Η πρόοδος της ιατρικής τόσο όσον αφορά τις γνώσεις αλλά και τις τεχνικές μεθόδους, περιόρισε τη θνησιμότητα, καταπολέμησε ασθένειες και αύξησε το μέσο όρο ζωής. 

5. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η κάλυψη σε ικανοποιητικό βαθμό των υλικών αναγκών.

6. Ταυτόχρονα ο άνθρωπος προήγαγε τη σκέψη του, όξυνε την κρίση του, και διεύρυνε τους πνευματικούς του ορίζοντες. Η γνώση έγινε πλέον δύναμη στα χέρια του ανθρώπου, έπαψε να είναι κτήμα μόνο μιας αριθμητικά περιορισμένης μερίδας. 

7. Η κοινωνική συμβίωση επίσης εξελίχτηκε. Σημαντική κατάκτηση αποτελεί η κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η θεμελίωση της ισότητας. 

8. Ο άνθρωπος, τέλος, ξέφυγε από τα όρια του πλανήτη του, εξερευνά το σύμπαν αναζητώντας διαφορετικές μορφές ζωής και επεκτείνοντας εκεί την κυριαρχία του. 


ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ
Παρά τις εκθαμβωτικές κατακτήσεις του, ο σύγχρονος πολιτισμός παρουσιάζει κρίση γιατί: 

1. Ο άνθρωπος στράφηκε μονομερώς προς την τεχνολογική ανάπτυξη παραγκωνίζοντας και αδιαφορώντας για το πνεύμα του. Ενδιαφέρθηκε για την άνοδο του βιοτικού του επιπέδου, αλλά δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την ποιότητα ζωής. 

2. Η υπέρβαση του μέτρου τον οδήγησε στον καταναλωτισμό, στον υλικό ευδαιμονισμό. Σκοπός της ζωής αποτελεί η προσπάθεια για το «έχειν» και όχι για το «είναι». 

3. Η αλόγιστη και κερδοσκοπική επέμβασή του στη φύση προκάλεσε οικολογική καταστροφή, γεγονός που πιστοποιείται από την εξάντληση των φυσικών πόρων, αλλά και από τη ρύπανση της φύσης. 

4. Ο μονοδιάστατος χαρακτήρας της γνώσης, η εξειδίκευση, επέφερε την πνευματική μονομέρεια, περιόρισε τον ανθρώπινου νου, σύνθλιψε τη φαντασία. 

5. Οι επιστήμονες μην έχοντας στο ελάχιστο κοινωνική συνείδηση, εφαρμόζουν αρνητικά τις ανακαλύψεις και εφευρέσεις τους, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ανθρωπότητα από ολοσχερή καταστροφή (πυρηνικά όπλα). 

6. Η μηχανοποίηση της εργασίας οδήγησε σε νέα μορφή δουλείας, καθώς αυξήθηκε η ανεργία και, το χειρότερο, ο άνθρωπος μετατράπηκε σε χειριστή μηχανών που δεν απολαμβάνει πλέον τη χαρά της δημιουργίας, αλλά ούτε και τον ελεύθερο χρόνο του. 

7. Η παθητική συσσώρευση πληθυσμού στα αστικά κέντρα προκάλεσε αλλοτριωτικά φαινόμενα. Ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από το φυσικό περιβάλλον, εγκλωβίστηκε σε ακατάλληλες κατοικίες, στερήθηκε την ανθρώπινη επικοινωνία.

8. Τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, η βία και η εγκληματικότητα, αντί να περιοριστούν διογκώνονται αλλάζοντας μορφές εκδήλωσης. 

9. Ο άνθρωπος «απογυμνωμένος» από αξίες και ιδανικά, έχοντας ως μοναδικό στόχο τη χρηματοθηρία αναζητά διέξοδο μέσα από υποκατάστατα ευτυχίας: ναρκωτικά, αλκοόλ. 

10. τα ψυχολογικά προβλήματα, οι νευρώσεις, το άγχος, τα υπαρξιακά αδιέξοδα ήταν το τίμημα της προόδου. 

11. ο σεβασμός στην ανθρώπινη οντότητα ολοένα εξασθενεί. Η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από «πολιτισμένα» κράτη, οι καταστρεπτικοί πόλεμοι, η αδυναμία των κρατών να συνυπάρξουν ειρηνικά αμαυρώνουν το σύγχρονο πολιτισμό και καθιστούν το μέλλον ζοφερό. 

12. Τέλος, ο άνθρωπος, αποπροσανατολισμένος από τις πραγματικές του ανάγκες, ενταγμένος στο καταναλωτικό σύστημα μετατρέπεται σε απρόσωπη μονάδα, αδυνατεί νε συμμετέχει ενεργά στις αποφάσεις που τον αφορούν, ετεροκαθορίζεται και χειραγωγείται. 


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Κρίνοντας τις δυο παραπάνω απόψεις καταλήγουμε στα εξής:
Ο σύγχρονος πολιτισμός σίγουρα έχει να παρουσιάσει εκπληκτικά επιτεύγματα. Οι εξελίξεις στον επιστημονικό και τεχνολογικό τομέα σημειώνονται με ραγδαίο ρυθμό. Το βιοτικό επίπεδο διαρκώς βελτιώνεται, με αποτέλεσμα να διασφαλίζεται μία άνετη ζωή. Αυτό όμως, δε σημαίνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εξασφάλισε και την ποιότητα στη ζωή του. 

Πλήθος προβλήματα κατατρύχουν την ανθρωπότητα, προβλήματα για τα οποία την αποκλειστική ευθύνη φέρει ο άνθρωπος, που έχασε την αίσθηση του μέτρου και της αρμονίας. Παρασύρθηκε στην ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού παραμελώντας ταυτόχρονα τον πνευματικό. Αυτό είναι, άλλωστε το βασικό αίτιο που συνιστά την κρίση. 


ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:
Ο ίδιος ο άνθρωπος πρέπει να δραστηριοποιηθεί. Ειδικότερα απαιτείται: 

1. Σεβασμός στην ανθρώπινη οντότητα. 

2. Προσπάθεια για εξασφάλιση ποιότητας στη ζωή μας. 

3. Το παραπάνω είναι δυνατό να επιτευχθεί με την ανθρωπιστική παιδεία, την παροχή δυνατοτήτων για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. 

4. Προστασία της φύσης και των ισορροπιών της. 

5. Απόκτηση κοινωνικής συνείδησης, συλλογικότητα και συνεργασία. 





ΠΗΓΗ
Κουβουτσάκη Κατερίνα