Με τον όρο ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ υποδηλώνονται οι μεγάλες διαφορές που χωρίζουν την εκάστοτε γενιά των ωρίμων με τη γενιά των νέων και υπονοούνται οι μεταξύ τους συγκρούσεις. Οι διαφορές αυτές έχουν να κάνουν με αντιλήψεις για τον κόσμο και τη ζωή, με αξίες και ιδανικά και με συμπεριφορές που απορρέουν από τα παραπάνω.
Το φαινόμενο είναι παλιό και οφείλεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, στο ότι η φύση του νέου είναι διαφορετική απ’ αυτή του ώριμου και στο γεγονός ότι οι κοινωνικές συνθήκες στις οποίες μεγαλώνει η κάθε γενιά είναι λίγο πολύ διαφορετικές. Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι σήμερα έχει γίνει πολύς λόγος για το όλο θέμα.
Η πιο ήπια μορφή με την οποία παρουσιάζεται το φαινόμενο είναι οι διαφωνίες ανάμεσα στις δύο γενιές.
Οι διαφωνίες αυτές αφορούν σε θέματα ηθικής, πολιτικής, αγωγής και κοινωνικών αντιλήψεων. Οι ώριμοι συνήθως κατηγορούν τους νέους ως ανεύθυνους, επιπόλαιους και οκνηρούς, ενώ οι νέοι με τη σειρά τους θεωρούν τους μεγάλους υποκριτές, αυταρχικούς και αντιδραστικούς. Οι αλληλοκατηγορίες είναι το πρώτο στάδιο της έντασης που δημιουργείται μεταξύ τους και στο βαθμό που η επικοινωνία και η συνεννόηση μεταξύ τους γίνεται δύσκολη, μπορούμε να περάσουμε και στο δεύτερο στάδιο.
Η πιο ακραία μορφή με την οποία μπορεί να εκδηλωθεί το χάσμα είναι η σύγκρουση και η οριστική ρήξη των σχέσεων τους.
Αυτό μπορεί να συμβεί όταν οι μεγάλοι από θέση ισχύος, καταφεύγουν στον αυταρχισμό και οι νέοι με τη σειρά τους αντιδρούν δυναμικά καταφεύγοντας σε ανταρσίες. Βέβαια τις περισσότερες φορές βρίσκεται μια μέση οδός διαλόγου και συνεννόησης.
Αιτίες που οδηγούν σε σύγκρουση τις δύο γενιές
Η σύγκρουση ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά είναι, κατά βάθος, η αιώνια σύγκρουση του παλιού με το καινούργιο, του παρελθόντος με το παρόν, της συντήρησης με την πρόοδο, εκφρασμένη από τους φορείς των στοιχείων αυτών, δηλαδή τους μεγάλους και τους νέους.
Επομένως τα βαθύτερα αίτια θα πρέπει να τα αναζητήσουμε στην ίδια τη φύση του νέου και του ώριμου και στις διαφορετικές συνθήκες στις οποίες αυτοί έζησαν και ζουν, επειδή από αυτές δέχονται ανάλογες επιδράσεις και διαμορφώνουν τις ιδέες, τις αξίες και τον τρόπο ζωής τους.
Για παράδειγμα έντονη διάσταση απόψεων μπορεί να προκύψει σε θέματα συμπεριφοράς από τη διαφορετική ιδεολογία για τον τρόπο ζωής και τις αξίες στις οποίες πρέπει να πιστεύουμε. Ο νέος συνήθως δεν δέχεται άκριτα την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, γιατί την θεωρεί προσποιητή και υποκριτική και γι’ αυτό το λόγο αδιαφορεί για την κοινή γνώμη. Αντίθετα αυτά μετρούν πολύ για τους πιο συνετούς ώριμους. Άλλος ένας παράγοντας που οδηγεί σε διάσταση και επομένως σε προστριβές είναι το γεγονός ότι οι νέοι προσαρμόζονται πιο εύκολα στις αλλαγές που συντελούνται με γρήγορους ρυθμούς στην εποχή μας εξαιτίας των τεχνολογικών επιτευγμάτων, ενώ αντίθετα οι μεγαλύτεροι επειδή δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, τις απορρίπτουν χωρίς δεύτερη κουβέντα.
Βασικά στοιχεία για να συντελεστεί η προσέγγιση είναι η ευθύτητα και η ειλικρίνεια κι από τις δύο πλευρές, ο ρεαλισμός και η αμοιβαία εμπιστοσύνη και φυσικά ο διάλογος.
Αμφισβήτηση των νέων:
οι αντιφάσεις του σημερινού πολιτισμού υποθάλπουν τα φαινόμενα αμφισβήτησης και άρνησης των πάντων
Ο πολιτισμός μας σήμερα χαρακτηρίζεται από την εκπληκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών, από αφθονία αγαθών και υλικό ευδαιμονισμό, τα δημοκρατικά πολιτεύματα έχουν κυριαρχήσει στις δυτικές κοινωνίες και οι διακηρύξεις για ισότητα και δικαιοσύνη για ίσες ευκαιρίες στη γνώση και την εργασία είναι στην ημερήσια διάταξη. Από την άλλη πλευρά όμως το φυσικό περιβάλλον καταστρέφεται ανεπανόρθωτα και ο πλανήτης Γη κινδυνεύει, ο υπερκαταναλωτισμός που έχοντας εξαντλήσει τα όρια του οδηγεί τον άνθρωπο στην αλλοτρίωση συμβαδίζει με μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση που απειλεί να τινάξει στον αέρα ολόκληρο το δυτικό εποικοδόμημα. Αν σ’ όλα αυτά προσθέσουμε τα φαινόμενα αναξιοκρατίας και ανηθικότητας, την αναβίωση του ρατσισμού και την ανεργία που καλπάζει ειδικά στους νέους, θα έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα λίγο πριν την έκρηξη.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τον πολιτισμό μας που όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι γεμάτος με αντιφάσεις. Άμεσο αποτέλεσμα αυτών των αντιφάσεων είναι να κλονίζεται η πίστη των ανθρώπων σ’ αυτόν τον πολιτισμό και στις κοινωνίες που τον εκφράζουν. Έτσι, αρχίζουν όλοι λίγο πολύ και οι νέοι περισσότερο από όλους ν’ αμφισβητούν το κατεστημένο του πολιτισμού μας, που διαιωνίζει τις αντιφάσεις αυτές. Δηλαδή, δεν παραδέχονται το κύρος ή την αξία των κοινωνικών και των πολιτικών θεσμών, αμφισβητούν τις ιδεολογίες που είναι σύμφυτες με το παρόν κοινωνικό σύστημα και όλο και πιο συχνά φτάνουν έως την άρνηση των πάντων: της γνώσης, των προσώπων κλπ.
Η αμφισβήτηση αυτή κλιμακώνεται από την απλή έκφραση διαφωνίας ως την απόρριψη, το μηδενισμό και τη ρήξη.
Αν δούμε ιστορικά το φαινόμενο της αμφισβήτησης, θα διαπιστώσουμε ότι τις περισσότερες φορές ήταν συνδεδεμένο με την θέληση των ανθρώπων να βρουν λύσεις για την εξάλειψη των αντιφάσεων του πολιτισμού. Πολλές φορές μάλιστα οι «αμφισβητίες» ήταν επαναστάτες και καινοτόμοι, που κόντρα στο κατεστημένο και στις άλλες δυσκολίες της εποχής τους, αγωνίζονταν να γκρεμίσουν αντιλήψεις και καταστάσεις αναχρονιστικές. Το μένος που είχε η συντηρητική συνήθως κοινωνία εναντίον τους μετατρέπονταν συχνά σε διώξεις και σε ακραίες περιπτώσεις έφτανε ως την παραδειγματική τιμωρία.
Για παράδειγμα στο Μεσαίωνα θα καίγονταν στην πυρά όποιος τολμούσε να είναι αντίθετος στα δόγματα της κυρίαρχης ιδεολογίας που τότε την έκφραζε το κατεστημένο της εκκλησίας. Ακόμα και στο χώρο της επιστήμης η αμφισβήτηση ήταν δύσκολη. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Αϊνστάιν που, επειδή η θεωρία της σχετικότητας γκρέμιζε τις μέχρι τότε αντιλήψεις για τη φυσική και τον κόσμο, κατηγορήθηκε από το Ναζί ως ανατρεπτικός και μπήκε πρώτος στη λίστα των ανθρώπων που έπρεπε να πεθάνουν, ενώ η θεωρία του καταδικάστηκε. Γι’ αυτό πολλοί, είτε από φόβο είτε από απογοήτευση, σιωπούν μπροστά στα προβλήματα και τις αντινομίες του πολιτισμού μας πιστεύοντας πως τελικά τίποτα δεν μπορεί ν’ αλλάξει.
Για να μπορέσει, επομένως, κάποιος να αμφισβητήσει το κατεστημένο του πολιτισμού μας, πρέπει να είναι επαναστάτης και καινοτόμος. Πρέπει να έχει ανεπτυγμένη ευαισθησία, κυρίως σε ζητήματα δικαιοσύνης και ελευθερίας, και να έχει τη δύναμη να οραματιστεί έναν κόσμο καλύτερο, χωρίς να φοβάται τις όποιες συνέπειες. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό συνήθως οι νέοι. Γι’ αυτό τους βλέπουμε συχνά να διαφωνούν, να κατακρίνουν το άδικο, να διαμαρτύρονται και να πρωτοστατούν σε δυναμικές εκδηλώσεις.
Το Πολυτεχνείο, ο Μάης του 68 ήταν εκδηλώσεις που έδειχναν την αμφισβήτηση του κοινωνικού κατεστημένου από τους νέους. Δεν ήταν όμως οι μόνες. Σε διάφορες ιστορικές περιόδους, και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης και μεταβατικές, αναπτύχθηκαν έντονα κοινωνικά φαινόμενα αμφισβήτησης, στα οποία πρωτοστάτησαν νέοι άνθρωποι ή με νέες αντιλήψεις. Άλλοτε αυτά πήραν τη μορφή προσωπικής ή ομαδικής διαμαρτυρίας και άλλοτε εξελίχθηκαν σε πνευματικά και κοινωνικά κινήματα. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πολλούς μεταβατική, και τα στοιχεία που φανερώνουν ότι ο πολιτισμός μας διέρχεται κρίση είναι πολλά. Γι’ αυτό οι νέοι τον αμφισβητούν σε όλες σχεδόν τις εκφράσεις του.
Τι συγκεκριμένα αμφισβητούν οι σημερινοί νέοι:
α] την εκπαίδευση
Πρώτα απ’ όλα, όπως δείχνουν οι πράξεις τους, αμφισβητούν το εκπαιδευτικό σύστημα. Το μέλλον των νέων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκπαίδευση που τους παρέχεται. Στην εποχή μας, όμως, διαπιστώνεται ότι η παιδεία μας δεν εκπληρώνει επαρκώς τους στόχους της, να καλλιεργήσει δηλαδή τους νέους, να τους κάνει δημιουργικούς ανθρώπους και να τους βοηθήσει να αποκατασταθούν επαγγελματικά. Το περιεχόμενο σπουδών δεν ανταποκρίνεται πάντα στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, αρκετοί διδάσκοντες δεν διαθέτουν την επιστημονική και διδακτική επάρκεια και δεν γνωρίζουν καλά τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα των νέων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον τους. Επιπλέον, και η κατάσταση σε αρκετά σχολικά κτήρια είναι κακή, υπάρχουν ελλείψεις σε απαραίτητα εκπαιδευτικά μέσα και κατάλληλα βιβλία. Για όλους αυτούς τους λόγους η εκπαίδευση απωθεί τους νέους, που αντιδρούν και επιζητούν τη βελτίωσή της συχνά με δυναμικό τρόπο.
β] Αμφισβητούν επίσης το πολιτικό σύστημα και τους πολιτικούς
Για την κακή κατάσταση της παιδείας ευθύνονται οι εκάστοτε κυβερνήσεις και γενικά η πολιτική ηγεσία του τόπου, οπότε τα πυρά της αμφισβήτησης των νέων στρέφονται και εναντίον της πολιτικής οργάνωσης. Και δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος. Βλέποντας την αναξιοκρατία και τους πολιτικούς που εκλέγονται στην εξουσία να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ικανοποίηση των προσωπικών φιλοδοξιών και συμφερόντων τους, περισσότεροι από οκτώ στους δέκα νέους, όπως δείχνουν οι στατιστικές, δηλώνουν αποστροφή για την πολιτική και τους πολιτικούς. Ζητάνε έναν κόσμο με ισότητα και δικαιοσύνη. Αντί γι’ αυτό βλέπουν έναν κόσμο γεμάτο κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις, στον οποίο αντιμετωπίζουν πολλά έντονα προβλήματα, που αντί να βρίσκουν κάποια λύση διαρκώς οξύνονται.
γ] Αμφισβητούν τους μεγαλύτερους, τους γονείς και τους δασκάλους τους
δ] Η αμφισβήτηση των αξιών από τους εφήβους
Χαρακτηριστικό της εφηβικής ηλικίας είναι η δυσπιστία και η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και αρχών και η έντονη κριτική τους. Και η αμφισβήτηση αυτή των αξιών από τον έφηβο σήμερα γίνεται ακόμη πιο δραματική γι’ αυτόν εξαιτίας της ταχύτατης μεταβολή και αλλαγής των αξιών και της μη σταθερότητάς τους, όπως στο παρελθόν. Κριτικάρει τους πάντες και τα πάντα. Αμφισβητεί τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις των ωρίμων, τις παραδόσεις και τις ηθικές αξίες της εποχής του. Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών εκ μέρους του εφήβου οφείλεται στη μεγάλη ηθική και διανοητική αμηχανία, που περνά σ’ αυτή την ηλικία. Η αδυναμία προσαρμογής στην πραγματικότητα της ζωής είναι αποτέλεσμα ενός νεανικού ιδεαλισμού, που είναι φυσιολογικός για αυτή την ηλικία. Θεωρείται μάλιστα ως εκδήλωση ψυχικής υγείας αφού, σύμφωνα με τους ειδικούς, η εφηβεία είναι η περίοδος της ονειροπόλησης και της κυοφορίας νέων ιδεών, απόψεων, ανακαλύψεων κλπ.
ε] Αμφισβητούν και τη θρησκεία
Χαμένοι μέσα σε τόσες αντιφάσεις και απογοητεύσεις, θα περίμενε κανείς από τους νέους, αφού δεν ελπίζουν πια στην καλή θέληση των ανθρώπων για την επίλυση των προβλημάτων τους, να στραφούν στη θρησκεία και στην εκκλησία ως μόνη διέξοδο. Όμως, κι αυτή είναι υπό αμφισβήτηση. Τα δόγματα και οι πολλές αναχρονιστικές αντιλήψεις δεν ταιριάζουν πάντοτε με τις διαθέσεις των σημερινών νέων. Αυτό σε συνδυασμό με την υποκρισία και την απόσταση λόγων και πράξεων πολλών εκπροσώπων της θρησκείας κάνουν πολλούς νέους να την αποστρέφονται.
Η αμφισβήτηση των νέων είναι δικαιολογημένη, αλλά δεν είναι πάντα γόνιμη και αποτελεσματική
Μέσα σ’ έναν πολιτισμό όπως το δικό μας, που περνάει κρίση, θα ήταν αδικαιολόγητο να μην υπάρχουν αμφισβητίες. Αλίμονο στον άνθρωπο, ιδιαίτερα το νέο, που βλέπει τόσες αντιφάσεις και μένει παθητικός παρατηρητής. Βέβαια, τις περισσότερες φορές οι νέοι δεν αντιδρούν και δεν επαναστατούν ενάντια σε κάτι συγκεκριμένο. Κατηγορούν και αμφισβητούν γενικά και αόριστα το κάθε τι, χωρίς να έχουν εντοπίσει με ακρίβεια το γιατί ή τι ακριβώς φταίει. Είναι δηλαδή «οι επαναστάτες χωρίς αιτία». Αιτία, όμως, υπάρχει και είναι πολύ σοβαρή. Απλώς η πολυπλοκότητα της σημερινής κοινωνίας κάνει δυσδιάκριτες τις αιτίες που δημιουργούν τα προβλήματα όχι μόνο στους νέους, αλλά και στους μεγάλους. Όταν, λοιπόν, οι περισσότεροι μεγάλοι δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί υπάρχουν τόσες αντιφάσεις στον πολιτισμό μας, πώς είναι δυνατόν να καταλάβουν οι νέοι, που τους λείπει η πείρα και η ωριμότητα;
Επομένως, είναι μάλλον λογικό που οι ενέργειες των νέων που απορρέουν από την αμφισβήτησή τους, να μην είναι πάντα δημιουργικές και να μην στοχεύουν άμεσα στην επίλυση των προβλημάτων. Όπως είναι φυσιολογικό και πολλές φορές αναμενόμενο που οι νέοι ενεργούν σπασμωδικά, ενάντια σ’ ό,τι βρουν μπροστά τους και όχι απαραίτητα ενάντια σ’ εκείνο που πραγματικά φταίει. Όσο θα παραμένουν άλυτα και θα χρονίζουν σοβαρά προβλήματα που ταλανίζουν τους νέους, τόσο θα είναι δικαιολογημένη η αντίδρασή τους και οι αγώνες τους για έναν καλύτερο κόσμο όποια μορφή κι αν παίρνουν. Οι αντιδράσεις αυτές των νέων μπορεί να είναι ανοργάνωτες, μπορεί να φτάνουν σε υπερβολές και σε ακρότητες ή να συνοδεύονται συχνά από αντικοινωνικά φαινόμενα που δεν οδηγούν πουθενά, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η αμφισβήτηση τους σε κάθε τι το καθιερωμένο δεν έχει κάποια βάση.
Επιμέλεια: Κουβουτσάκη Κατερίνα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου