ΕΦΗΒΕΙΑ

Η διαμόρφωση ταυτότητας στην εφηβεία – «Ποιος είμαι; Τι είμαι; Πού πάω;»

“Ποιος είμαι; Τι είμαι; Πού πάω;”. Σας θυμίζουν κάτι αυτά τα ερωτήματα; Φαντάζομαι πως αν όχι όλοι, οι περισσότεροι από εμάς περάσαμε τα εφηβικά χρόνια έχοντας τέτοιου είδους προβληματισμούς και ανησυχίες. Μπορεί για κάποιους, η αναζήτηση του εαυτού και των θέλω να είναι μια συνεχής διαδικασία, η εφηβεία όμως είναι η ηλικία όπου τα ερωτήματα αυτά προβληματίζουν κατά κύριο λόγο.

Η έφηβοι συχνά επιδεικνύουν μια συμπεριφορά με χαρακτηριστικά ωριμότητας, αλλά ταυτόχρονα η συμπεριφορά τους μπορεί να χαρακτηρίζεται από μια απροσδόκητη παιδικότητα στη μετάβασή τους προς την ενήλικη ζωή.

Πριν την ενηλικίωση, οι έφηβοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους μέσα από τους διάφορους ρόλους που έχουν. Μπορεί να είναι φίλοι, μαθητές, αθλητές, μουσικοί, και ταυτόχρονα να ανήκουν σε κλίκες ή σε διάφορες ομάδες ατόμων. Στην εφηβεία, η βελτίωση του γνωστικού δυναμικού επιτρέπει την ανάλυση αυτών των ρόλων, τον εντοπισμό αντιφάσεων και αντιθέσεων, και την αναδιαμόρφωση τους έτσι ώστε να σχηματιστεί η ταυτότητα του ατόμου. Μερικές φορές οι έφηβοι εγκαταλείπουν παλιότερους ρόλους που μπορεί να είχαν ως παιδιά, και άλλες φορές δημιουργούν νέες σχέσεις με τους γονείς, τα αδέρφια και τους συνομηλίκους τους.

Ο Έρικσον (1968), περιέγραψε τη διαδικασία της διαμόρφωσης ταυτότητας ως το μεγαλύτερο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσουν οι έφηβοι προκειμένου να κάνουν επιτυχώς τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Ιδανικά, οι έφηβοι μπαίνουν στην ενήλικη ζωή έχοντας μια σταθερή και συνεπή αίσθηση του ποιοι είναι και για το πώς θα ενταχθούν στην κοινωνία.

Επιρροές στη διαμόρφωση ταυτότητας.

Οι έφηβοι διαμορφώνουν τους ρόλους και τις αξίες τους μέσα από ομάδες αναφοράς. Οι κοινωνικές ομάδες αναφοράς μπορεί να περιλαμβάνουν άτομα με τα οποία ο έφηβος έχει συχνή επικοινωνία και στενή σχέση, ή μπορεί να είναι πιο γενικές κοινωνικές ομάδες με τις οποίες μοιράζεται τις ίδιες αξίες και ιδέες –θρησκευτικές αντιλήψεις, κοινά ενδιαφέροντα, ομάδες στο διαδίκτυο κ.α. Οι ομάδες αναφοράς είτε είναι σε στενό, είτε είναι σε πιο γενικό πλαίσιο, επιβεβαιώνουν ή απορρίπτουν αξίες που έχει ο έφηβος και μερικές φορές επιβάλουν άλλες.

Οι ομάδες που συνήθιζε να ανήκει ο έφηβος ως παιδί, και που σχεδόν αυτόματα εντάσσονταν σε αυτές, δεν τον γεμίζουν πλέον όπως παλιότερα και συχνά νιώθει να συγκρούεται με αυτές.

Άλλες φορές ο έφηβος διαμορφώνει τις ιδέες και τις αξίες του από ένα σημαντικό πρόσωπο (για τον ίδιο), και όχι από μια ομάδα. Αυτό το σημαντικό πρόσωπο μπορεί να είναι ένας στενός φίλος, ένας δάσκαλος, ο μεγαλύτερος αδερφός, ένας διάσημος ηθοποιός ή αθλητής, ή οποιοσδήποτε έχει ιδέες και αξίες που θαυμάζει ο έφηβος. Παρόλο που η επιρροή ενός σημαντικού προσώπου μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής, κατά τη διάρκεια της εφηβείας έχει τη μεγαλύτερη επιρροή.

Η έννοια της ταυτότητας.

Σύμφωνα με τον Έρικσον (1959), η διαμόρφωση της ταυτότητας είναι συχνά μια χρονοβόρα και περίπλοκη διαδικασία του αυτοπροσδιορισμού (self-definition). Είναι η συνέχεια του ατόμου ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Εμπεριέχει τις κλίσεις και τα ταλέντα του ατόμου και τους ρόλους που είχε ως παιδί οι οποίοι επιβλήθηκαν ή προωθήθηκαν κυρίως από τους γονείς, τους φίλους και την κοινωνία.

Σύμφωνα με τον Έρικσον η αίσθηση της ταυτότητας είναι σημαντική γιατί δίνει κατεύθυνση, σκοπό και νόημα στη ζωή.

H διαμόρφωσης της ταυτότητας.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ταυτότητα που διαμορφώνει ο έφηβος επηρεάζει τις κοινωνικές του προσδοκίες, την εικόνα του εαυτού του και τον τρόπο που αντιδρά σε καταστάσεις άγχους. Ο Μάρσια (1966), επέκτεινε τη θεωρία του Έρικσον ορίζοντας τέσσερα διαφορετικά στάδια στη διαμόρφωση ταυτότητας.

• Οι έφηβοι που βρίσκονται στο στάδιο του μορατόριουμ (moratorium status), δηλαδή βρίσκονται σε μια περίοδο που περνούν κρίση ταυτότητας, βιώνουν έντονο άγχος γιατί δεν έχουν πάρει ακόμα αποφάσεις για το ποιοι είναι και τι θέλουν. Μπορεί να βρίσκονται σε διαρκή μάχη με αντικρουόμενες αξίες και επιλογές, και συχνά έρχονται αντιμέτωποι με αντιθέσεις. Με τους γονείς μπορεί να έχουν αμφιλεγόμενη σχέση. Από τη μια μπορεί να διεκδικούν την ελευθερία τους και ταυτόχρονα να φοβούνται, ή μπορεί να δυσανασχετούν με την αποδοκιμασία των γονιών τους.
• Αντίθετα, οι έφηβοι που βρίσκονται στο στάδιο πρόωρο κλείσιμο (foreclosure status), δηλαδή έχουν πάρει αποφάσεις και έχουν δεσμευτεί σε αυτές χωρίς να περάσουν κρίση ταυτότητας, βιώνουν ελάχιστο άγχος. Μπορεί να έχουν επιλέξει επαγγελματικό προσανατολισμό, ιδεολογικές θέσεις και να έχουν καλύψει και άλλες πτυχές της προσωπικότητας, αλλά κυρίως αυτές έχουν καθοριστεί από τους γονείς ή τους δασκάλους, παρά από τους ίδιους. Σε αυτό το στάδιο οι έφηβοι τείνουν να διαμορφώνουν στενές σχέσεις και δεσμούς με πρόσωπα που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους.
• Οι έφηβοι που βρίσκονται σε σύγχυση ταυτότητας (diffusion status), έχουν έλλειψη κατεύθυνσης και τους λείπει το κίνητρο για να την αποκτήσουν. Δεν έχουν περάσει κρίση ταυτότητας, δεν έχουν επιλέξει επαγγελματικό προσανατολισμό και δεν έχουν αναπτύξει ηθικό κώδικα. Ως παιδιά, το πιθανότερο είναι ότι έχουν βιώσει απόρριψη και αδιαφορία από τους γονείς τους. Μπορεί να παραιτούνται εύκολα και να καταφεύγουν στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά για να αποφύγουν τις ευθύνες τους.
• Τέλος, οι έφηβοι που βρίσκονται στο στάδιο της επίτευξης ταυτότητας (identity achievement), έχουν περάσει από κρίση ταυτότητας και έχουν πάρει τις αποφάσεις τους. Αυτό το στάδιο θεωρείται ως το πιο επιθυμητό και ως το πιο ώριμο. Οι έφηβοι έχουν ισορροπημένα συναισθήματα για τους γονείς και την οικογένειά τους, και η επιθυμία τους για ανεξαρτησία δεν φορτίζεται έντονα συναισθηματικά και δεν συνοδεύεται από απομόνωση και από συναισθήματα απόρριψης.

Η επίτευξη της ταυτότητας αυξάνει και εκπληρώνεται με την ηλικία. Στο Γυμνάσιο τα περισσότερα παιδιά αναζητούν ακόμα την ταυτότητά τους. Μπορεί να έχουν καταλήξει και να έχουν διαμορφώσει κάποιες πτυχές της προσωπικότητας όπως για παράδειγμα τη σεξουαλική τους προτίμηση, αλλά μπορεί να αναζητούν ακόμα τα θρησκευτικά τους πιστεύω κ.α.

Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στο να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει μια συγκροτημένη και υγιή προσωπικότητα. Η καλή επικοινωνία, η αποδοχή, ο σεβασμός και η άνευ όρων αγάπη σας, είναι βασικές προϋποθέσεις για να λειτουργήσετε ως στήριγμα στα παιδιά σε αυτή τη χρονοβόρα και περίπλοκη διαδικασία της διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους.

ΠΗΓΗ

Parentshelp.gr